تحلیل فضایی سطوح توسعه‌یافتگی استان‌های ایران

ایران به‌عنوان یکی از کشورهای درحال‌توسعه از نظر برخورداری از شاخص‌های مختلف توسعه دارای عدم تعادل زیادی است. نخستین گام در فرایند برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شناخت سطوح توسعه مناطق کشور به‌منظور تشخیص و رفع تنگناها و محدودیت‌های مناطق می‌باشد. لذا هدف این پژوهش، تحلیل فضایی سطوح توسعه‌یافتگی استان‌های ایران می‌باشد. بر اساس آمار موجود در سال 1397، 84 شاخص در چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیربنایی استفاده شد. روش مورداستفاده در این تحقیق مبتنی بر ساخت شاخص ترکیبی است. به این منظور از روش‌های تحلیل عاملی، تاکسونومی عددی و روش تاپسیس، برای ساخت شاخص ترکیبی توسعه استان‌ها، روش تحلیل مولفه‌های اصلی برای وزن‌دهی به شاخص‌های انفرادی، تحلیل سلسله مراتبی ahp نیز برای وزن‌دهی به ابعاد چهارگانه استفاده شد. در نهایت برای طبقه‌بندی سطح توسعه استان‌ها از قابلیت سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل خوشه‌ای سلسله مراتبی استفاده شد. بر اساس نتایج وزن‌دهی ابعاد توسعه، به ترتیب وزن نسبی بعد اقتصادی 0.536، بعد زیربنایی 0.219، بعد اجتماعی 0.162 و بعد فرهنگی 0.083 به دست آمد. نتایج سطح‌بندی شاخص ترکیبی کل توسعه نشان می‌دهد الگوی فضایی ایران شامل مناطق توسعه‌یافته با شاخص ترکیبی بین 0.344-0.95 (شامل 3 استان)، مناطق با سطح متوسط توسعه‌یافتگی با شاخص ترکیبی بین 0.15-0.34 (شامل 11 استان) و مناطق توسعه‌نیافته با شاخص ترکیبی بین 0.011-0.15 (شامل 17 استان) می‌باشد. نتایج تحلیل خوشه‌ای سلسله مراتبی نیز موید وجود شکاف توسعه بین استان‌های ایران است. بنابراین لازم است در هرگونه تخصیص بودجه برای برنامه توسعه، استان‌های کمتر توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته موردتوجه برنامه‌ریزان و متولیان توسعه قرار گیرند.

spatial analysis of the development levels of iran's provinces

iran, as a developing country, has a great imbalance in terms of various development indexes. the first step in the regional planning process is to know the development levels of the regions of the country to identify and solve the bottlenecks and limitations of the regions. the aim of this research is the spatial analysis of the development levels of iran's provinces. based on the available statistics in 2018, 84 indicators were used in four economic, social, cultural and infrastructure dimensions. the method is based on constructing a composite index, factor analysis methods, numerical taxonomy and topsis to make a composite index of the development of provinces, principal component analysis method for weighting individual indicators, and hierarchical analysis (ahp) for weighting the dimensions. finally, geographic information systems and hierarchical cluster analysis were used to classify the development level of the provinces. the relative weight of the economic dimension was 0.536, the infrastructure dimension was 0.219, the social dimension was 0.162, and the cultural dimension was 0.083. the results of stratification of the overall development composite index show that the spatial pattern of iran includes developed areas with a composite index between 0.95-0.344 (including 3 provinces), areas with an average level of development with a composite index between 0.34-0.15 0 (including 11 provinces) and undeveloped areas with a combined index between 0.15-0.011 (including 17 provinces). the hierarchical cluster analysis also confirms the existence of a development gap between the provinces of iran. in any budget allocation for the development program, less developed and underdeveloped provinces should be considered by the planners and development trustees.