تحلیل تاثیر عوامل اقتصادی-اجتماعی بر شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی کلان‌شهر مشهد

براساس آمار وزارت راه و شهرسازی، جمعیت سکونتگاه‌های غیررسمی در شهر مشهد در سال 1385، 820 هزار نفر و در سال 1393 نزدیک به یک میلیون و دویست هزار نفر بوده است و این روند افزایشی جمعیتی و کالبدی، اسکان غیررسمی را به موضوع پیچیده‌ای در کلان‌شهر مشهد تبدیل کرده است. این مقاله به شناسایی عوامل و متغیرهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در کلان‌شهر مشهد و معرفی این ابعاد و متغیرها و به بررسی تحلیلی دو عامل اقتصادی و اجتماعی پرداخته است. این پژوهش از نظر روش پژوهش، توصیفیتحلیلی است و  اطلاعات آن به روش اسنادی و میدانی گردآوری شده است. تحلیل کمی پژوهش متکی بر استفاده از نرم‌افزارهای spss برای تجزیه و تحلیل آماری و vensim برای رسم دیاگرام‌های علی و معلولی است. داده‌های ورودی این نرم‌افزارها از راه تکمیل پرسشنامه‌ها برای دو جامعۀ کارشناسان (مرتبط با امر اسکان غیررسمی) و ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی شهر مشهد (8 پهنۀ سکونتی) به‌دست آمده است. بنابر نظر کارشناسان و ساکنان، عامل اقتصادی به‌خصوص متغیرهای درآمد اندک، خشکسالی و رکود کشاورزی و بیکاری تاثیر بسیار مهم‌تر و قوی‌تری نسبت به عامل اجتماعی داشته‌اند. در فرایند گسترش اسکان غیررسمی، این متغیرها چرخه‌هایی را ایجاد می‌کنند که خود سبب تقویت و به‌حرکت درآوردن سریع‌تر چرخه‌های متغیرهای اجتماعی و درنهایت، گسترش سکونتگاه‌ها شده‌اند. درآخر، پیشنهادهای پژوهش در جهت تضعیف قدرت چرخه‌های اقتصادی بیان شده‌اند.

An Analysis on the Role of Socioeconomic Factors in the Formation and Expansion of Informal Settlements of Mashhad Metropolis

IntroductionInformal settlement involves a variety of meanings dependent on the geographical situation, how to capture the land and the legal, physical, administrative and economic dimensions. It refers to a specific term in any political system and human societies. But the most appropriate definition of informal settlements is more adapted to the context of informal settlements of Mashhad. As defined by the Supreme Council of Architecture and Urban Development of Iran: The informal settlements are the tissues that are located mostly on the edge of cities and metropolises and formed outside the formal development plan. Residents of these tissues are lowincome groups and rural immigrants. These tissues do not have safety, strength, social security, services and urban infrastructure. The Mashhad metropolis is one of the most prominent centers of informal settlements in the country which make up 33% of the population of Mashhad as marginalized. The population of these settlements in 2014 reached 1183 thousand inhabited in the region, 3894 hectares in area, within the urban development and outside the service area of Mashhad. This demographic and its consequences shows the necessity of attention, identifying the causes and factors of the formation and expansion of this problem, and ultimately necessity of effective planning in Mashhad metropolis.In this article, we have selected two categories of factors for the formation and expansion of informal settlements, namely economic and sociocultural factors. Their components and variables have been determined by reviewing theoretical foundations and interviewing experts and then it is determined how effective these factors are in this research through a survey of experts. The degree of importance of each of the factors and variables will also be obtained by completing the questionnaire by the residents of the informal housing areas.Methodology This research is applied and the research methodology is descriptiveanalytical. The data collection tool is library documents and survey. A quantitative research approach is based on the use of SPSS for statistical analysis and VENSIM for drawing causal and disability diagrams. Questionnaires are completed in two different communities of related experts and residents of informal settlements in Mashhad. The number of questionnaires for the first community was 55, which was completed several times by Delphi method. The number of questionnaires for the second population was calculated based on Cochran’s formula with 384 questionnaires. The reliability coefficient in the questionnaire of the residents of informal settlements was 0.909 and 0.882 in the expert answers, as a good reliability.Results and discussion