تحلیل ریخت‌شناسانۀ ساختار فضایی توزیع جمعیت در منطقۀ کلان‌شهری تهران

ساختار فضایی آیین عملکرد فضایی مناطق است؛ به‌طورکلی اجزای سه‌گانه جمعیت، فعالیت و نواحی ساخته‌شده که از سه عامل مرکز شهر، شبکه‌های ارتباطی و زیرمراکز فعالیتی متاثر است، این ساختار را جایی بین تک‌مرکزی تا چندمرکزی قرار می‌دهد؛ از این‌رو، هدف اصلی این پژوهش تحلیل کمی توزیع جمعیت منطقه کلان‌شهری تهران براساس عوامل سه‌گانه فوق برای درک ساختار فضایی و الگوی فضایی حاکم بر آن است. روش تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت ترکیبی از روش‌های کمی و فضایی است که در قالب روش تحلیل رگرسیونی استفاده شده است. داده‌های مورد نیاز این پژوهش نیز شامل جمعیت، اشتغال مراکز و شبکه‌های ارتباطی است که براساس سرشماری سال 1390 به تفکیک شهرها و دهستان‌ها از مرکز آمار ایران دریافت شده است. نتایج مدل تک‌مرکزی نشان می‌دهد که بین توزیع جمعیت و مرکز شهر رابطه بسیار ضعیفی وجود دارد، اما شبکه‌های ارتباطی توضیح‌دهندگی بیشتری ارائه می‌شود. علاوه‌بر این، رابطه توزیع جمعیت با زیرمراکز فعالیتی در منطقه کلان‌شهری تهران، 50 درصد از تغییرات تراکم جمعیت را از طریق این مراکز توضیح می‌دهد. تحلیل یکپارچه مدل نیز نشان می‌دهد از بین عوامل سنجش‌شده، شبکه‌های ارتباطی یکی از اصلی‌ترین عوامل شکل‌دهنده ساختار فضایی در منطقه بوده است و ظهور و اثرگذاری زیرمراکز فعالیتی، شکل‌گیری الگوی فضایی چندمرکزی را در منطقه کلان‌شهری تهران نوید می‌دهد.