معرفی و نقد کتاب اطلاعات و امنیت بین المللی؛ دستور جلسات و چشم اندازهای جدید

کتاب حاضر مشتمل بر هشت فصل می باشد که با هدف پاس خ دهی به سوالاتی درارتباط با حوزه اطلاعات و امنیت بین الملل نوشته شده است. از جمله سوالاتمهم کتاب م یتوان به موارد زیر اشاره نمود. سازما نهای اطلاعاتی در عرصهجهانی شدن ، متنوع شدن تهدیدات و امکان شک لگیری تروریسم و کشتارجمعی،چگونه باید عمل کنند؟ در ارتباط با مسئولیت و حقوق بشر کدام یک باید دراولویت سازمان های اطلاعاتی باشند؟ آیا در صورت وجود تهدیدات امنیتیسازمان های اطلاعاتی باید حقوق بشر را فدای مسئولیت در برابر امنیت ملی کنند؟آیا زمان آن فرا نرسیده که سازما ن های اطلاعاتی کشورهای غربی به شکلی با همهمکاری نزدیکی داشته باشند؟ برای پاس خ دهی به این سوالات، نویسنده ابتدا درمقدمه کتاب به بیان اهمیت موضوع و معرفی ساختار کتاب پرداخته است. وی باتوجه به اتقاقات روی داده طی چن د سال گذشته، بیان داشته که اطلاعات هی چ گاهبه اندازه امروز اهمیت نداشته است. اهمیت اطلاعات و همکاری های اطلاعاتیبه حدی است که امنیت ملی و جهانی به وجود آن بستگی دارد. بنابراین انتخابموضوع اطلاعات برای تحقیق و تفحص، یکی از مه مترین ضرور تهای جهانامروز اس ت. نویسنده کتاب سپس در فصل دوم به موضوع اصلاحات درسازمان های اطلاعاتی غربی با تاکید بر سازما ن های اطلاعاتی انگلستان و آمریکاپرداخته است. نویسنده معتقد است که با توجه به ناکام ی های سازما نهایاطلاعاتی آمریکا در جریان حوادث 11 سپتامبر و در حمله به عراق، تر دیدی باقینمانده است که این سازما ن ها باید اصلاح گردند. مولف در فصل بعدی به دنبالپاسخ گویی و مسئولیت ملی » پاسخ به این سوالات است که چگونه م ی توان بینتوازنی ایجاد کرد. آیا « همکاری با سایر کشورها » و « سازمان های اطلاعاتینهادهای منطقه ای می توانند ابزاری بر ای همکار ی های اطلاعاتی کشورها در مقابلهبا تهدیدات جدید باشند؟ آیا واقعا کشورها با تمامی توان خود همکاری در حوزهاطلاعاتی را بر رقابت ترجیح خواهند دارد؟نویسنده در فصل بعدی به موضوعی تاریخی پرداخته است. در این فصلتلاش شده تا نحوه و شیوه ارزیابی انگلستان از تهدیدات مسلمانان و نحوه1840 مورد ارزیابی قرار گیرد. انگلستان در - برخورد با آن ها طی سا ل های 1951آن سا لها بزرگترین استعمارگر جهان محسوب می شد و اکثر سرزمین های اسلامیتحت استعمار و نفوذ این کشور قرار داشتند. درنتیجه دولت انگلستان تلاشداشت به هر شکل مم کن با ارزیابی درست از وضعیت تهدیدات در کشورهایاسلامی، همچنان نفوذ خود را بر این کشورها حفظ کند. فصل بعدی برای پاسخبه این سوالات نوشته شده است که سازما ن های اطلاعاتی در شرایط جدیدچگونه باید با اصول حقوق بشر رفتار کنند؟ آیا همچنان باید رعایت اصول حقوقبشر در اولویت باشد و یا اینکه با توجه به تهدیدات جدید باید به گون ه ای دیگرعمل کرد. این دقیقاً بحثی بود که بین دولت بوش و مخالفان وجود داشت.بسیاری دولت بوش را متهم م ی کردند که به بهانه و جود تهدیدات تروریستی وتغییر ماهیت و شرایط فعالی ت های اطلاعاتی، سازما نهای اطلاعاتی را وادار بهانجام اقدامات ضدانسانی نموده است. دولت بوش در این زمینه حتی متهم بود کهبا صراحت دستور استفاده از انواع شکنجه علیه متهمان به عملیات تروریستی راداده است. بررسی این موضوع مه مترین بخش این فصل را به خود اختصاصداده است.سازمان اطلاعاتی اتحادیه » نویسنده در فصل بعدی موضوع مهم ایجادرا مطرح م یکند. در واقع یکی از مه مترین مسائلی که کشورهای عضو « اروپااتحادیه اروپا با آن مواجه هستند این سوال است که آیا اتحادیه اروپا نباید یکسازمان اطلاعات مرکزی داشته باشد؟ به تعبیری دیگر، با توجه به ای نکه اتحادیهاروپا در مسیر یکپارچه شدن اقتصادی قد م های اساسی برداشته و در زمینه سیاستخارجی و نظامی مشترک نیز پیشرف ت هایی داشته است، آیا نیازمند همکاری هایاطلاعاتی در قالب یک سازمان مرکزی نیست؟ در فصل بعدی نویسنده قصد داردهمکاری اطلاعاتی بین آمریکا و کاناد ا در خلال جنگ سرد را به عنوان یک نمونهو در چارچوب نظری ههای روابط بی نالملل مورد بحث قرار دهد. در واقع ویمی خواهد این موضوع را بررسی کند که آیا امکان همکاری کشورها در حوزهاطلاعات همچون سایر حوز ه ها وجود دارد؟ در فصل بعدی جایگاه جنگ درسیاست خارجی آمریکا و تاثیرات جنگ ویتنام بر نوع نگاه آمریکایی به جنگ وصلح موضوع بحث است. نویسنده در اینجا اشاره م ی کند که آمریکایی ها با توجهبه دوری از جن گهای بزرگ، درک کاملی از ماهیت زشت و پیامدهای ویرا نگرجنگ ندارند. به همین دلیل هر ازگاه ی درگیر جنگ های همچون جنگ ویتنا م وعراق می شوند. در ابتدا این جنگ ها تاثیرات گسترده ای بر سیاست خارجی آمریکامی گذارد، اما چندی بعد گویا تجربیات فراموش م ی شوند و جنگ جایگاهش رادر سیاست خارجی آمریکا بازم ییابد.نقد محتواییمعمولاً در ارتباط با حوزه اطلاعات، کتب و مقالات محدودتری به نسبت سایرحوزه های مرتبط نوشته م ی شود. از جمله علل این موضوع، در حاشیه بودنمباحث اطلاعاتی و امنیتی در دانشگا ه ها و مراکز پژوهشی عمومی و همچنینحساسیت های موجود در این حوزه است. تحت تاثیر این عوامل، معمولاً مباحثاطلاعاتی و امنیتی از منظر سطح علمی تا انداز های عق بتر از روی ههای عملیهستند. با عنایت به این موضوع، کتاب حاضر از جمله معدود کتا ب هایی است کهاز نظر محتوایی تلاش داشته تحولات جاری در حوزه اطلاعات و رابطه بینسازمان های اطلاعاتی و امنیت را مورد بررسی قرار دهد. در نتیجه این امر، مطالعهآن می تواند کمک فراوانی به درک تحولات جاری در عرصه اطلاعاتی کشورهایغربی به خصوص انگلستان و آمریکا نماید. ضمن اینکه مطالعه فصول مختلفکتاب می تواند خواننده را با نوع نگاه و زاویه دید کشورهای غربی در مورد مسائلحساس بین المللی همچون تروریسم و تسلیحات کشورهای جمعی آشنا ساز د.همچنین یکی دیگر از نکات مثبت کتاب از منظر محتوایی، تلاش برای ترکیبدیدگاه های نظری با رویه ها و واقعیات موجود است؛ به عبارت دیگر نویسندگاندر این کتاب تلاش داشت هاند تا با تطبیق نظری ه ها با واقعیات اطلاعاتی، هم تواناییآنها را برای تبین واقعیات موجود مورد ارزیابی قرار دهند و هم زمینه را برایرشد همزمان دانش نظری و علمی در حوزه اطلاعات مهیا سازند.با وجود این از منظر محتوایی نکاتی در کتاب مشاهده م ی شوند کهشایسته دقت نظر بیشتری بود ه اند. از جمله اینکه در سرتاسر کتاب مسائل با زاویهدید کشورهای غربی و به خص وص انگلستان و آمریکا نوشته شده است . به عنواننمونه، تعریف تروریسم و تهدید، تعریف کشورهای هدف و سایر عوامل تهدیدزاو تهدیدزدا، همگی از زاویه دید کشورهای غربی مورد بررسی قرار گرفته استکه این امر به جامعیت کتاب و ویژگ ی هایی که باید در یک اثر علمی باشد ضربهزده است. به هر حال باید بین کتاب هایی که به شکلی علمی نوشته م ی شوند وگزارش هایی که جنبه سیاس تگذاری دارند تفاوتی وجود داشته باشد، که اینموضوع در این کتاب کمتر دیده م ی شود. در این راستا، مطالب کتاب به شکلینوشته شد ه است که گویا تمامی کشورها، گروه ها و س ازمان های اسلامی عواملتهدید و سازما نهای اطلاعاتی کشورهای غربی عامل تهدیدزدا هستند. این درشرایطی است که کشورهای غربی و اصولاً کلیه کشورهای جهان، امروزه باتهدیدات و فرص تهای متنوع و پیچیده ای مواجه هستند که نایده گرفتن آن ها خودبخشی از مشکل است. با این حال ویراستاران کتاب هیچ اشار ه ای به آنها نکرد ه اندو دنیا را صرفاً سیاه شامل کشورهای اسلامی و سفید شامل کشورهای غربیدیده اند.نقد روشیکتاب حاضر از منظر روشی دارای نکات مثبت فراوانی است. از جمله این کهکتاب از نظر روشی توسط بهترین کارشناسان حوزه اطلاعاتی و امنیتی نوشته شدهاست. واقعیت این است که معمولاً ای ن چنین کتا بهای از نظر علمی سطحبالاتری دارند، چرا که از تجربیات و دانش افراد بیشتر ی در آنها استفاده م ی شود.به تعبیری دیگر تعدد نویسندگان باعث شده است که دیدگا هها و رویکردهایمتفاوت و متنوعی در کتاب وجود داشته باشند و خواننده درک عمیق تر وکامل تری از حوزه بحث به دست آورد. بنابراین روش نوشتن دس ت جمعی باعثارتقا کیفیت کتاب از نظر علمی ش ده است. با این وجود همین نقطه قوتمشکلاتی نیز به وجود آورده است. از جمله این که به دلیل تعدد نویسندگان، بینفصول مختلف کتاب انسجام لازم وجود ندارد. این عدم انسجام به حدی است کهاگر فصول مختلف کتاب به شکل مجزا خوانده شوند تفاوت چندانی نخواهدداشت. به عنوان مثال، در حالی که یکی از فصل ها در مورد تجربه انگلستان درمدیریت تهدیدات مسلمانان قبل از جنگ جهانی دوم بحث می کند، در فصلیدیگر در مورد رابطه بین مسئولیت و حقوق بشر در فعالی ت های سازما نهایاطلاعاتی بحث شده است. همچنین در شرایطی که در یک فصل در موردنظریه های روابط بین الملل و امکان همکاری اطلاعاتی بحث شده است. در فصلدیگر موضوع جایگاه جنگ در سیاست خارجی آمریکا مورد بررسی قرار گرفتهاست. بنابراین از نظر روشی آن انسجام و پیوستگی لازم بین مباحث و فصولمختلف کتاب دیده نم یشود. بخشی از این موضوع به این موضوع برم ی گردد کهکتاب مجموعه ای از مقالاتی است که توسط افراد مختلف در مجلات متعدد طیسال های مختلف چاپ شد هاند.در نهایت باید گفت با وجود این نکات مثبت و منفی، کتاب در حوز ه اینوشته شده است که معمولاً گرایش کمتری به آن وجود دارد و در نتیجه آثاربسیار محدودی در این ارتباط چاپ می شوند؛ بر این اساس کتاب حاضر رامی توان از محدود کتا ب هایی ارزیابی نمود که طی چند سال گذشته در حوزهاطلاعات و امنیت به شکل علمی نوشته شده اند. به همین دلیل مطالعه آن بهاساتید و کارشناسان حوزه امنیت، اطلاعات و همچنین دست اندرکاران این حوزهحیاتی و مهم توصیه می شود.