نگرش زیبایی‌‌شناختی به موتیف اسلیمی در هنر اسلامی با توجه به زیبایی آزاد و پیوستۀ کانت

کانت به‌‌دقت یک انشعاب برای زیبایی‌‌شناسی ذوقی در نظر گرفت که مستقل و خودمختار است و به‌‌طور مستقیم از عرصۀ علاقه‌‌های نظری و عملی، حسی و از امر مطبوع و خیر متمایز است. او دو نوع زیبایی آزاد و وابسته را از هم متمایز کرد و بیان زیبایی وابسته در حکم زیبایی‌‌شناختی را نمادی از مفاهیم اخلاقی در نظر گرفت. وجه نظر زیبایی‌‌شناس هنگام بیان حکم محض ناظر به طرح و ترکیب‌‌بندی صرف به شمار می‌‌آمد و حکم زیبایی‌‌شناختی غیرمحض با دقت در مواد آزاد یا رنگ‌‌ها و صداها و اشکال ساخته می‌‌شد. در این صورت مفاهیم اخلاقی به‌‌عنوانِ نمادی از زیبایی محض به‌‌عنوانِ محمول حکم بیان می‌‌گردند. در نظر کانت، زیبایی فی‌‌نفسۀ نقوش اسلیمی در زمرۀ اطلاق مفاهیم فاهمه و نیز شناخت نظری نبود؛ اما آیا طبقه‌‌بندی کانت از اسلیمی به‌‌عنوانِ زیبایی آزاد، می‌‌تواند بستری مناسب برای دیگر رویکردها و نگرش‌‌ها به هنر اسلامی فراهم آورد؟ خود واقعۀ زیبایی محض برآمده از هماهنگیِ پیشین‌‌بنیاد فاهمه و مخیله به‌‌منزلۀ بستری برای ورود به رویکردهای دیگر محسوب می‌‌شود؛ به‌‌علاوه پشتیبان و عمق‌‌دهنده به آرای افرادی محسوب می‌‌شود که خواهان برطرف‌‌کردن نقصان‌‌های روش‌‌شناختی مختلف سنت‌‌گرا، عرفانی و نمادین هستند.

Aesthetic Attitude to the Arabesque in Islamic Art, according to Free and Dependent Beauty in Kant`s Aesthetics

Kant discerns various beauties not in objects but in aesthetic attitude. Some approaches absorb practical, theoretical, and even direct, and sensory interests. As a result, beauty becomes dependent, and its expression in an aesthetic proposition is a symbol of moral concepts. If the aesthetician`s point of view is based on mere design and composition, she expresses a pure aesthetic proposition, but if she focuses on free materials or colors and sounds, makes use of symbolic representation which alludes to the moral concepts. Dependent beauty in Kant’s discussions deals with the substance or content of the motif, and then design and composition will set aside. In this case, not only beauty but also branchedout concepts of pure beauty will prevail. Kant considered Arabesque as a motif in the first place as free beauty and nonsymbolic. Here the question arises: is Kant’s classification of Arabesque as free and nonsymbolic beauty can be regarded as an appropriate perspective for the controversy arising from adapted approaches to Islamic art? Kant’s aesthetics may seem to be supportive of new approaches in Islamic art. From this perspective, we can remember the very pure beauty is on the basis of the prior harmony of understanding and imagination which can be considered as a kind of the sublime. This article proposes the aesthetic approach as the foundation of the historical and symbolic attitude to Islamic art.