شگرد‏های متناقض‏ نمایی (پارادوکس) زیبایی‏ شناختی

در این مقاله، اقسام متناقض‏ نماهای زیبایی‏ شناختی، یکی از بدیع‌ترین و برجسته‌ترین شگردهای ادبی، در ادبیات فارسی نقد و بررسی شده است. متناقض ‏نماهای زیبایی‏ شناختی ادبیات فارسی را از حیث ساختار می‏ توان به دو دستۀ تعبیری و ترکیبی تقسیم کرد. هر یک از این متناقض ‏نما‏ها هفت نوع هستند: بر مبنای استعاره، تشبیه، کنایه، مجاز، تصویر دووجهی، ایهام و غلو. این شیوه‌های بیانی و بدیعی، خودشان دارای زیبایی هستند، امّا وقتی به صورت متناقض ‏نما بیان می‌شوند، زیبایی و تاثیرگذاریشان چندین برابر می‏ شود. در متناقض ‏نماهای زیبایی‏ شناختی، شاعران می‌توانستند سخن خود را به شکل ساده و غیرمتناقض ‏نما هم بیان کنند؛ مثلاً می‏ توانستند به جای «آزاد بودن اسیر»، «آزاد بودن عاشق» و به جای «جمع پریشان»، «گروه پریشان» بیاورند، اما عمداً به صورت متناقض‏ نما آورده‏اند تا توجّه خواننده به سوی سخن متناقض ‏نما جلب، شگفتی او برانگیخته و سبب احساس لذت در او شود. در مجموع، متناقض‌نماها با برانگیختن کنجکاوی خواننده، او را به تلاش برای کشف حقیقت وامیدارد و از همین رو، موجب ماندگاری مطلب در ذهن او می شود.