بررسی نقش قافیه در تحولات آوایی زبان فارسی

هدف این مقاله بررسی نقش انواع قافیه‌ در سیر دگرگونی‌های آوایی و تلفظ واژگان در زبان فارسی است. بدین منظور، به اشعار شاعران فارسی از قرن چهارم تا قرن هشتم و به‌بیانی دورۀ رشد و تکوین زبان فارسی پرداخته شده است. قافیه همواره از ارکان مهم و کلیدی شعر فارسی بوده است. شاعران نیز پیوسته به قافیه اندیشیده‌اند و چنانکه از برخی نقد و نظرها و آثار منتقدان بلاغت پیداست، سرودن شعر با قافیۀ دشوار را نشان مهارت در شاعری ‌دانسته‌اند. نویسندگان و صاحب‌نظران هم در باب آن بسیار سخن رانده‌، و مقفا بودن را علاوه بر موزون بودن از لوازم وجوبی شعر دانسته‌اند. از همین روست که از زمان‌های گذشته تا به امروز به قافیه توجه کرده و نقش‌هایی را برای آن ذکر کرده‌اند. بر اساس نتایج این پژوهش، قافیه باعث ماندگاری تلفظ‌های گوناگون از یک واژه می‌شود. دیگر اینکه قافیه، گویش‌ها و لهجه‌های گوناگون از زبان فارسی را در مناطق مختلف ایران به‌خوبی بیان می‌کند. همچنین رجوع شاعر به پاره‌ای از واژه‌های کهن‌تر به خاطر عنصر قافیه، دخل و تصرف‌های شاعر را در واژه‌هایی‌ که در مرکز قافیه قرار می‌گیرند نشان می‌دهد و از همه مهم‌تر اینکه قافیه می‌تواند نشانه‌ای باشد برای بررسی تحولات زبانی که در طول زمان صورت گرفته است. در نهایت، به دلیل اشتراک هجای یکسان قوافی ابیات، یعنی روی و حرکات و تبعات آن به‌راحتی می‌توان تلفظ کل واژه‌هایی را که در قافیه قرار می‌گیرند، مشخص کرد.