نگاهی به عناصر زیبایی شناسانه هفت پیکر نظامی

هفت‌پیکر یکی از زیباترین منظومه‌های غنایی فارسی است که از دیرباز مورد توجّه و تقلید شاعران قرار داشته است. نظامی، سرایندۀ این منظومه، مانند افلاطون و نوافلاطونیان، زیبایی راستین را مفهومی آسمانی و معنوی می‌داند. این شاعر زیبایی شعر را نیز در معنای والا و متعالی آن جست‌جو می‌کند و به زیبایی لفظی شعر وزنی نمی‌نهد. اما میان این گفتۀ نظامی با آن‌چه از اشعار وی دریافت می‌شود، دوگانگی آشکاری وجود دارد؛ زیرا نظامی از شاعران نام‌آور سبک آذربایجانی است و بهره‌مندی از شگردهای گوناگون ادبی و زبانی و نیز چند لایه بودن از ویژگی‌های مهمّ شعر سبک آذربایجانی شمرده می‌شود. هفت‌پیکر از نظر آفرینش‌های ادبی، خوش‌آهنگی، زبان تصویری و کنایی، به‌گزینی واژه‌ها، توصیفات زیبا، تخیّل قوی، هماهنگی تصویر و عاطفه، شگردهای هنری و داستانی، نوآوری در آمیختن تاریخ و افسانه، و معانی و مفاهیم ژرف، شایستۀ توجه است. اگرچه بسیاری از آرایه‌پردازی‌ها در این منظومه از تکلّف و تصنّع خالی نیست و این ویژگی در کنار محدودیت وزن و نارسایی زبان از زیبایی برخی از بیت‌ها کاسته است، اما با چشم‌پوشی از این موارد می‌توان هفت‌پیکر را در شمار زیباترین منظومه‌های فارسی قلمداد کرد. در پژوهش پیش رو، به برجسته‌ترین عناصر زیبایی‌شناسانۀ این منظومه پرداخته شده است.