بررسی و تحلیل بلاغی مُشک در دیوان خاقانی

کاربرد واژۀ مُشک در متون ادب فارسی متفاوت است. شاعران و نویسندگان ادوار مختلف از این مادّۀ دارویی و معطّرِ گرانبها و کمیاب جهت تصویرسازی و آراستن کلام خود به انواع زیورهای ادبی بهره‌های فراوان برده‌اند. کاربرد واژۀ مُشک در دیوان خاقانی شروانی نیز ویژه و کم‌نظیر است. وی در اغلب موارد از واژۀ مشک به صُوَرخیال نظر داشته است. خاقانی که به‌حق یکی از تواناترین شاعران تصویرساز در ادب فارسی است به یاری شاخه‌های علم بیان تصاویر شاعرانۀ زیبا و لطیفی با واژۀ مُشک آفریده است. تصویرسازی این شاعر با واژۀ مُشک در چهار دستۀ جلوه‌های زیبایی محبوب، عناصر طبیعی، سخنوری و ارزشمندی دسته‌بندی می‌شود خاقانی شاعری استعاره‌ساز است و در استفاده از واژۀ مشک بیش‌از گونه‌های دیگر علم بیان به استعاره توجه داشته است. این شاعر با آفریدن تصاویر بدیع و مضامین نو با واژۀ مُشک کلام خود را خیال‌انگیز و تاحدّی دشوار کرده و ذهن مخاطب را به تکاپو واداشته است. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی تصاویر بلاغی و خیال‌انگیزی که شاعر به‌کمک واژۀ مُشک آفریده است می‌پردازد. کوشیده‌ایم پس از استخراج ابیاتی از دیوان خاقانی که واژۀ مُشک در آنها به ‌کار رفته است و با ارائۀ آمار و جدول، مهارت و توانایی خاقانی در استفاده از این واژه در تصویرآفرینی هنرمندانه را بیان کنیم.

a review and rhetorical analysis of musk in khaghani’s divan

the use of the word musk in khaghani's divan is special and rare. in most of the cases of using the wordmusk, he had an imaginary opinion. khaghani has created beautiful and delicate poetic and artistic imageswith the word musk with the help of the branches of speech science. this research investigates the rhetoricalmeanings and special artistic images created by khaghani with the word musk. the poet’s imagery with theword musk can be classified into four categories of popular beauty effects, natural elements, eloquence, andvalue. khaghani is a metaphorical poet and in using the word musk, he considered metaphor more than othertypes of expression. by creating novel images and new themes with the word musk, he makes his wordsimaginative and somewhat difficult and urges the audience's mind to strive. this research was done using adescriptive-analytical method. after extracting verses from khaghani's divan in which the word musk is used,the authors tried to express khaghani's skill and ability in using this word in artistic imagery by presentingstatistics and tables.