نقد و تحلیل فرم ‌شناسی دوازده بند محتشم کاشانی در بستر آشنایی ‌زدایی

این پژوهش با روش توصیفی - استشهادی و تحلیل یافته‌ها، بر‌اساس نقد ادبی صورت‌ گرایانه، کاربرد ابزارهای آشنایی ‌‌زدایی را در مرثیۀ محتشم کاشانی بررسی می‌کند. در فرم‌شناسی این مرثیه، هنرسازه‌های زبانی و ادبی، به سلسله عواطفی می‌پیوندد که احساسات مخاطب را همراه با اعجاب و فراز و فرودهای روحی برمی‌انگیزد. محتشم با موقعیت‌شناسی ادبی، استقلال فکری و آزادی تامل، به‌گزینی ترکیبات و تنوع مضامین، جلوه‌های هنری کلام را ترسیم می‌کند و با این شگرد، زمینۀ درونی و معنوی شعر (عاطفه) را تقویت می‌سازد. جریان عاطفی شعر از محور شخصی به محور اجتماعی سوق پیدا می‌کند و کلام را از برش زمان و مکان معیّن فراتر می‌برد که همین موضوع سبب درهم‌شکستن مرز جغرافیایی کلام و بازگشت وحدت بندها به همان افق دایره‌وار عاشورا می‌شود. از دلایل تاثیرگذاری شعر محتشم غیر از مضمون، گره‌خوردگی عاطفه و تخیّل همراه با صورخیال و صناعات ادبی، الهام‌گیری طبیعی وزن شعر از نفس موضوع (واقعۀکربلا)، دقت در تحسین الفاظ و تجوید معانی (تکمیل و نیکو‌گردانیدن معانی) است. پربسامدترین تصویرهای هنری در این مرثیه، استعاره و در مرتبۀ بعد، تشبیه است. عناصری که برای ساختن تصاویر استعاری استفاده شده‌اند، عناصر طبیعی و جلوه‌های آن هستند و عناصر انسانی در استعاره‌ها، از‌نظر بسامد بعد از عناصر طبیعی قرار ‌می‌گیرند.

criticism and analysis of the morphology of mohtasham kashani’s twelve stanzas in the context of defamiliarization

this research investigates the use of defamiliarization tools in mohtasham kashani's twelve stanzas usinga descriptive-analytical method and analysis of findings based on formalist literary criticism. in themorphology of this elegy, linguistic and literary works of art join the chain of emotions and arouse the emotionsof the audience along with spiritual ups and downs. knowing the literary situation, intellectual independenceand freedom of reflection, selection of combinations, and variety of themes, mohtasham draws the artisticeffects of words, which strengthens the inner and spiritual background of the poem (emotion). the emotionalflow of the poem moves from the personal axis to the social axis and takes the word beyond the cut of a certaintime and place, which causes the geographical boundary of the word to be broken and the unity of the stanzasto return to the same circular horizon of ashura. besides the theme, mohtasham's poetry is influenced by theentanglement of emotion and imagination with images and literary works, the natural inspiration of the weightof the poem from the subject’s soul (karbala incident), the precision in praising the words and refining themeanings (completing and improving the meanings). the most frequent artistic images in this elegy aremetaphors, followed by similes. the elements used to make metaphorical images are natural elements andtheir manifestations, and human elements in metaphors are placed after natural elements in terms of frequency.