جستاری در گونه‌ها و کارکردهای استعارۀ هستی‌ شناختی در دفتر اول مثنوی

مثنوی معنوی اثری عرفانی و زاییدۀ تحول روحی مولاناست؛ این کتاب دربردارنده‌ مفاهیم انتزاعی و مجرّد است که مولانا با ابزار زبان، به ‌گونه‌ای این مفاهیم را بیان کرده است تا برای مخاطب فهمیدنی باشد؛ زبانی که در آن، مفاهیم ذهنی و انتزاعی به‌ صورت مفاهیم عینی و محسوس تبیین می‌شود. اواخر قرن بیستم، نوعی تازه از استعاره در زبان‌شناسی شناختی با عنوانِ استعارۀ مفهومی مطرح شد. به باور زبان‌شناسان شناختی به کمک این استعاره که در زبانِ روزمرۀ مردم جاری است مفاهیم انتزاعی و ذهنی، عینی و محسوس می‌شود. در این نوع استعاره، حوزۀ مفهومی مقصد که انتزاعی و مجرّد است، با کمک تجربیاتِ روزمره و به تاثیر از فرهنگ در حوزۀ مبدا به‌صورت عینی و فهم‌پذیر بیان می‌شود. استعارۀ مفهومی سه گونه است: هستی‌شناختی، ساختاری و جهتی. استعارۀ هستی‌شناختی خود سه نوع است: استعارۀ «هستومند»، «ظرف» و «شخصیت‌بخشی». بین زبانِ عرفانی که رمزی و استعاره‌گونه است و استعاره‌ مفهومی، ویژگی مشترکی وجود دارد؛ درواقع به کمک هر دو، مفاهیم مجرّد و انتزاعی برای تفهیم بهتر مخاطب به امور محسوس و فهم‌پذیرتر تبدیل می‌شوند. با بررسی مثنوی ازنظر هستی‌شناختی دیده شده است که مولوی مفاهیم انتزاعی و بنیادین مانند «دل، عشق، عقل، فقر، هستی و نیستی» و... را گاهی به‌صورت مادّه و شیء و گاهی به‌صورت ظرف و مکان و گاهی نیز با کمک تشخیص و جاندارانگاری به‌صورت عینی و فهم‌پذیرتر تبیین می‌کند.

research on the forms and functions of ontological metaphors in the first book of masnavi

according to cognitive linguists, with the help of conceptual metaphors which are very common in people’s everyday language, mental concepts become objective and tangible. in this type of metaphor, the conceptual domain of the target, which is single and abstract, is expressed objectively and comprehensibly with the help of everyday experiences influenced by the culture of the source domain. there are three types of conceptual metaphors: ontological, structural, and directional. the ontological metaphor also has three parts: the metaphor of ‘entity’, the metaphor of ‘container’, and the metaphor of ‘personification’. by examining moulavi’s masnavi from an ontological perspective, it was found that moulavi has demonstrated the abstract and fundamental concepts of heart, love, reason, poverty, existence, non-existence, etc. sometimes in the form of matter and object, sometimes in the form of container and place, and sometimes through personification to make these concepts both objective and comprehensible.