بررسی و مقایسۀ گونه‌های آیرونی در گلستان سعدی و اخلاق‌الاشراف عبید زاکانی

آیرونی نوعی صنعت ادبی است که تضادهای معنایی را دوچندان می‌کند و خاصیّت چندپهلوبودن آن، باعث به چالش کشیدن ذهن مخاطب می‌شود. این نوع ادبی در ادبیات فارسی معادل اصطلاحاتی مانند طنز، کنایه، مطایبه، تجاهل‌العارف، مدح شبیه به ذم، ایهام، تضاد، تناقض و... آمده است. سعدی و عبید دو نویسندۀ توانا در زمینۀ سخن کنایه‌آمیز در دو قرن متوالی هستند که با دوگانه‌گویی‌های خاص خود باعث نوعی طنز در بافت کلامشان شده‌اند؛ به همین سبب این پژوهش بر آن است تا جلوه‌های آیرونی را با توجه به اوضاع سیاسی و اجتماعی آن روزگار در کتاب گلستان و اخلاق‌الاشراف بررسی و مقایسه کند و از این راه، بهتر به درک لایه‌های زیرین متن پی برد. مقاله ابتدا به روش تحلیلی توصیفی، بر اوضاع سیاسی اجتماعی عصر هر دو نویسنده توجه دارد؛ سپس به بررسی و مقایسۀ انواع آیرونی در دو کتاب، همراه با شاهدمثال می‌پردازد. برپایه‌ یافته‌های این پژوهش، بیشترین گونۀ آیرونی به‌کاررفته در گلستان با توجه به شرایط حاکم بر جامعه و همچنین خفقان سیاسی و اجتماعی آن دوران که سایۀ طنز و پوشیدگی کلام را در بافت متن کتاب ایجاد کرده است از نوع آیرونی ساختاری، موقعیّت، تقدیری و کلامی است؛ همچنین در اخلاق‌الاشراف، بیشترین نوع آیرونی، بلاغی است و شاهد خاصی از گونۀ ساختاری، رادیکال، تقدیری، نمایشی و رمانتیک در این اثر دیده نشد.

investigation and comparison of ironic aspects in saadi’s gulistan andubayd zakani’s akhlaq al-ashraf

irony or double speaking is one of the artistic-literary techniques that, in literature, is equivalent to terms such as sarcasm, praise, contradiction, etc. in the present study, an attempt is made to examine and compare the different aspects of this literary industry in saadi’s gulistan and ubayd zakani’s akhlaq al-ashraf. in this study, firstly, a descriptive-analytical method is used to look at the political-social situation of the era of both authors; then, the analysis and comparison of ironic types in both books are discussed along with examples. according to the findings of this research, the most types of irony used in golestan, considering the prevailing conditions of the society as well as the political and social suffocation of that time, which created the shade of humor and veiling of words in the context of the text of the book, are structural, situational, fateful, and verbal. also, in akhlaq al-ashraf, the most frequently-used type is rhetorical irony, and there is no special case of structural, radical, fateful, dramatic, and romantic types.