بررسی ساختاری رمانس فارسی

در میان متون ادب فارسی، ده منظومه به نام‌های ویس و رامین، اثر فخرالدین اسعد گرگانی، خسرو و شیرین، هفت‌پیکر، شرف‌نامه و اقبال‌نامه نظامی گنجه‌ای، گل و نوروز و همای و همایون خواجوی کرمانی، جمشید و خورشید سلمان ساوجی، بهرام و گل‌اندام از امین‌الدین صافی و همای‌نامه وجود دارد که دارای ویژگی‌های نوع ادبی رمانس‌اند. اختلاف زمانی در روایت رمانس‌های منظوم و گستردگی جغرافیایی این منظومه‌ها، روساخت آنها را متنوع ساخته است. این تنوع و تفاوت در شیوه روایت رمانس‌ها، چند ساختار را در آنها ایجاد کرده است؛ اما ساختار اصلی آنها مبتنی بر آیین آشناسازی یا پاگشایی قهرمانی است؛ پاگشایی و آیین‌های تشرف، بر مجموعه‌ای از مراسم و مناسک و آموزش‌های شفاهی دلالت دارد که هدفشان ایجاد تغییر و تحولی بنیادین و تعیین‌کننده در وضعیت دینی و اجتماعی آن فردی است که مشرف یا پاگشا می‌شود. در این مقاله، بر اساس الگوی ساختارگرایی لوی استروس، کمینه‌های روایی رمانس‌های منظوم فارسی را استخراج و ساختار آنها را بررسی کرده‌ایم. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد استفاده از ساختار پاگشایی در روایت رمانس‌های منظوم فارسی، به دلیل اهمیت ازدواج برون‌خانواده‌ای در ژرف‌ساخت این داستان‌هاست که بر پایه تقابل سفر قهرمان به سرزمین بیگانه و بازگشت او به زادگاه خویش، تقابل خواسته قهرمان و دست‌یابی به خواسته، تقابل نبرد قهرمان و پیروزی او و در نهایت، تقابل سرزمین پدری و سرزمین معشوق شکل گرفته است.