تلمیح، از سرقت ادبی تا صنعت ادبی: بررسی تلمیح در منابع بلاغی

تلمیح یکی از شگردهای بلاغی پرکاربرد در ادب فارسی، به‌ویژه شعر فارسی، است. این جستار قصد دارد این آرایه را در منابع بلاغی فارسی به روشی مقایسه‌ای نقد و بررسی کند. پرسش های پژوهش پیش رو عبارت است از: 1 تلمیح چیست. 2 تلمیح در منابع بلاغی فارسی چه جایگاهی دارد. 3 چرا و چگونه تلمیح با دیگر صناعات ادبی آمیخته شده است. 4 نقش زیبایی‌شناختی تلمیح در شعر چگونه آشکار می شود. برای پاسخ به این پرسش ها، اطلاعات مربوط به تلمیح از چهل منبع بلاغت فارسی و عربی به روش استقرایی گردآوری و داده های به‌دست‌آمده به شیوه توصیفی‌تحلیلی نقد و بررسی شده است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که در منابع بلاغی فارسی به تبعیت از آثار بلاغت در زبان عربی، تنها به تعریف تلمیح بسنده شده و با قرار دادن آن در زیرمجموعه سرقات شعری از تبیین آن در جایگاه آرایه ادبی غفلت شده است. همچنین به دلیل تحدید نکردن حوزه مفهومی تلمیح، آن را با دیگر صناعات ادبی در هم آمیخته، تحلیل اثر و نقش زیبایی شناختی آن را در شعر فارسی نادیده گرفته اند.