بررسی تمرکز عناصر سنگین Mn, Pb, Cu, Ag, Zn ,Sr, Co, Cd و Ni در پهنه‌های ماسه‌ای پلایای گاوخونی (جنوب شرق اصفهان)

حوضه پلایای گاوخونی واقع در جنوب شرق اصفهان از دو محیط دلتایی و دریاچه پلایایی تشکیل شده است. این پلایا شامل پهنه های ماسه‌ای، گلی و نمکی است. در غرب پلایا تپه های ماسه ای گسترش دارند. اجزای تشکیل دهنده رسوبات ماسه ای بادی را خرده سنگ های آندزیت، داسیت، توف، گرانیت، شیست، گنیس، سنگ آهک فسیل دار، ماسه سنگ و کانی های کوارتز و فلدسپات تشکیل می دهند. کانی های سنگین این رسوبات شامل هورنبلند، پیروکسن، اپیدوت، زیرکن، گارنت، اسپینل، ایدوکراز، تورمالین، بیوتیت، ولاستونیت، مگنتیت، هماتیت، گوتیت و پیریت می-باشند. اغلب رسوبات ماسه ای توسط رودخانه دایمی زاینده رود و از شمال منطقه به این حوضه وارد شده و تحت تاثیر جریان باد تشکیل پهنه ها و تپه های ماسه ای را داده اند. متوسط غلظت فلزات سنگین مورد بررسی در رسوبات ماسه‌ای بادی بر حسب ppm به ترتیب فراوانی به صورت منگنز (99/319)،استرانسیم (55/240)، سرب (67/32)، روی (93/24)، نیکل (14/19)، مس (25/7) ، نقره (15/6)، کبالت (72/5) و کادمیم (39/3) است. توزیع این عناصر سنگین در رسوبات با عواملی نظیر بافت رسوبات و ترکیب ذرات تشکیل دهنده ارتباط زیادی دارد. هر چه ذرات ماسه دانه ریزتر می شوند، به علت افزایش کانی‌های سنگین از قبیل هورنبلند، پیروکسن، گارنت و بیوتیت که عمدتاّ منشا آذرین دارند، میزان تمرکز نسبی عناصر سنگین در این رسوبات نیز افزایش می یابد. با کاهش کانی های هورنبلند، پیروکسن و بیوتیت به طرف جنوب پلایا، میزان تمرکز مس و روی کاهش می یابد. افزایش غلظت عناصر سرب، منگنز، کادمیوم، استرانسیم و نقره به طرف جنوب پلایا ارتباط مستقیمی با فراوانی ذرات آهک دارد. تغییرات غلظت کبالت از شمال به جنوب متناسب با افزایش و یا کاهش کانی‌های سنگین مانند آمفیبول، پیروکسن، مگنتیت، پیریت و کالکوپیریت است. فاکتور غنی شدگی فلزات سنگین در رسوبات مورد بررسی نشان می دهد که عناصر کادمیوم و نقره دارای غنی شدگی فوق‌العاده زیاد بوده و عناصر sr, co غنی شدگی زیاد دارند. غنی شدگی عناصرni و pb متوسط می باشد و عناصر cu, mn و zn در همه نمونه ها غنی شدگی کم دارند.