بازنگری در نام‌گذاری و طبقه‌بندی نهشته‌های مارنی نئوژن، مطالعۀ موردی جنوب و جنوب شرق تهران

مارن به انواع رسوب مخلوط کربناته – سیلیکاتۀ حاوی کانی‌های رسی و کربناته گفته‌ می‌شود که در محیط‌های مختلف نهشته می‌شود. مارن‌های دریایی به‌عنوان نهشته‌های عمیق دریایی و پلاژیک عمدتاً حاوی آهک‌اند؛ در حالی ‌که مارن‌های قاره‌ای در محیط‌های رودخانه‌ای و حوضه‌های تبخیری تشکیل‌ می‌شوند و حاوی گچ و نمک‌اند. تعاریف رسوب‌شناسی مارن و سنگ مارن به‌خوبی مشخص نشده است؛ بنابراین در بیشتر گزارش‌های علمی، نقشه‌های زمین‌شناسی تولیدشده و مقالات منتشرشده، ناهمگونی مشخصی در نام‌گذاری واحدهای رسوبی و سنگ‌شناسی با نام مارن وجود دارد. به همین منظور در این تحقیق با هدف تجدید نظر در نام‌گذاری و طبقه‌بندی رسوبی نهشته‌های مارنی، از واحدهای مختلف مارنی نوع قاره‌ای و دریایی نمونه‌برداری شد که شامل 99 نمونه از مناطق مختلف جنوب ورامین، جنوب حسن‌آباد، ایوانکی و پاکدشت از واحدهای مارنی قرمز بالایی (m1،m2،m3)، واحدهای قرمز زیرین (olg،ols)، واحدهای مارن ائوسن سازند کند (ek)، واحد مارن پلیوسن (plm)، واحد مارن سازند قم (omq) و آبرفت‌های مارنی (qtm) است. دانه‌بندی و میزان درصد آهک و املاح نمکی موجود در مارن‌های منطقه اندازه‌گیری شد. در طبقه‌بندی به روش فولک، بیشتر نمونه‌ها در محدودۀ سیلت ماسه‌ای، گل ماسه‌ای، سیلت، گل، ماسه گلی و ماسه سیلتی قرار دارند. میزان آهک در نمونه‌های مارنی سازندهای دریایی مانند سازند قم نسبت‌به سازندهای مارنی قاره‌ای بالاتر است و حتی تا میزان 68/53% نیز می‌رسد؛ اما در سازندهای مارنی خشکی‌زاد منطقه شامل سازند قرمز زیرین و بالایی، دامنۀ تغییرات آن 5/1% تا 33/34% است که میانگین آن 20/98% است. در همین سازندها، میزان رس در دامنه 2/5% تا 49% متغیر است و میانگین رس در کل نمونه‌ها 25/49% است. براساس پارامتر هدایت الکتریکی (ec)، همگی دارای املاح نمکی بالا بودند و در زمرۀ خاک‌های شور و بسیار شور طبقه‌بندی شدند. حضور نمک در سطح، آثار لکه‌های سدیمی و پف‌کردگی‌ خاک‌ سطحی، از دیگر شواهد شوری رسوبات شناسایی شد. نتایج طبقه‌بندی به روش ‌haldar و tisljar هم موید این موضوع است که به‌جز یک نمونۀ مربوط به سازند کند که در محدودۀ مارن قرار گرفته است، عمدۀ نمونه‎‍ها در ردۀ «سیلت‌سنگ‌های رسی کلسیت»، «سیلت‌سنگ آهکی رسی» و «رس‌سیلت آهکی» هستند و معدود از نمونه‌ها «رس سیلتی – آهکی» و «آهک سیلتی رسی» هستند. نسبت درصد ذرات تخریبی و شیمیایی در یک مارن، ملاک عمل در نام‌گذاری به روش پتی‌جان است که ممکن است از 35% تا 65% متغیر باشد. با توجه به اینکه مجموع درصد رس و آهک نمونه‌ها به 100درصد نمی‌رسد، بنابراین اطلاق نام مارن خالی از اشکال نیست؛ زیرا در نمونه‌ها به‌خصوص مارن‌های قاره‌ای، بخش شیمیایی منحصر به آهک نیست و املاح گچی و نمکی علاوه بر آهک نیز حضور دارند و در ضمن ازنظر بافتی، نمونه‌ها ‌بیشتر سیلتی و گلی‌اند و اطلاق نام سیلت‌سنگ‌ و گل‌سنگ‌های گچی – نمکی برای نهشته‌های مارنی قاره‌ای بررسی‌شده در این تحقیق مناسب‌تر تشخیص داده شد و بنابراین بازنگری در نام‌گذاری و طبقه‌بندی نهشته‌های مارنی کشور، امری اجتناب‌ناپذیر است.

revision in nomenclature and classification of the neogene marl deposits: a case study from south and southeast of tehran

marl is a type of mixed carbonate–silicate sediment and contains clay and carbonate minerals deposited in different environments. the terms marl and marlstone are still imprecisely used in geology. i n this study, to revise the nomenclature and sedimentary classification of marl deposits, 99 samples were taken from different terrestrial and marine marl formations. the texture and percentage of carbonate and salt contents in the marls were measured. according to folk’s classification, the majority of the samples are in the range of sandy silt, sandy mud, silt, muddy sand, and silty sand. based on the electric conductivity parameter (ec), all samples have a high content of salt and are classified in saline and very saline classes. the results based on the classification method of haldar and tisljar also confirm that most of the samples are in the category of calcite clayey siltstone, clayey calcite siltstone, and “calcite-silt clay” and a few examples are calcite – silt clay” and clayey- silt limestone, except for one sample of the kond formation, which is within the marl field. the main samples are not classified by the pettijohn method and samples are mostly silty, and muddy and the name chalk-salt siltstone and mudstone were found to be more suitable for the terrestrial marl deposits under investigation in this research.