بررسی اختصاصات ژئوشیمیایی رخساره‌های سنگی سازند سنگستان در غرب استان یزد با استفاده از آنالیز چندمتغیره به‌منظور تعیین منشا رسوبات، روند تغییرات عناصر در محیط رسوبی و شرایط آب‌وهوایی

توالی کرتاسۀ پیشین در حوضۀ جنوب یزد، با رسوبات تخریبی سازند سنگستان آغاز می‌شود که ناهمواری‌های گرانیت شیرکوه و یا سازند شمشک را در حوضۀ جنوب یزد می‌پوشاند. تاکنون توجه چندانی به ژئوشیمی سازند سنگستان نشده و بیشتر مطالعات، بر چینه‌شناسی و سنگ‌شناسی توصیفی آن متمرکز بوده است. در این تحقیق، مطالعات ژئوشیمی روی این سازند انجام شد. به‌منظور شناسایی دقیق جنس رسوبات سیلیسی آواری این سازند، منشا رسوبات و شرایط آب‌وهوایی در زمان تشکیل این سازند، پس از بازدید صحرایی، 27 نمونه سیلیسی آواری از سازند سنگستان و از دو برش بیداخوید و کوه علوی، در غرب استان یزد برداشت شد. مطالعات مقاطع نازک و آنالیز دانه‌شماری نشان داد که نمونه‌های موردمطالعه از نوع ماسه‌سنگ آرکوزی و سیلتستون است. برای انجام مطالعات ژئوشیمیایی از آنالیز فاکتوری و خوشه‌ای استفاده شد که به‌خوبی ماسه‌سنگ‌ها را از سیلتستون‌ها تفکیک کرده است و نشان داد که این دو نوع سنگ در این منطقه، ازلحاظ ترکیب شمیمیایی عناصر کمیاب نیز متفاوت است. علاوه‌برآن، براساسِ آنالیزهای چندمتغیره در سیلتستون‌ها، عناصر zr, v, u, sc, sr, ree mgo, fe2o3,tio2,cao,  مقادیر مثبت بالایی دارد و در سیمان سیلتستون‌ها متمرکز است. ماسه‌سنگ‌ها مقادیر مثبت بالایی از عناصر k2o, na2o, sio2, al2o3 را نشان داده‌ است که این عناصر، اجزای اصلی ماسه‌سنگ‌ها را تشکیل می‌دهد. نتایج نشان داد سیلتستون‌ها مقادیر بیشتری سیمان آهکی و آهن نسبت‌به ماسه‌سنگ‌ها دارد که در تطابق با مطالعات پتروگرافی است. با مطالعۀ تغییرات این عناصر نسبت‌به عمق سازند سنگستان مشاهده شد عناصر مرتبط با سیمان سنگ، بیشتر در سیلتستون‌ها و در قسمت عمیق‌تر حوضه تشکیل شده‌ است که به‌علت بازشدگی بیشتر آن در اثر پدیدۀ تشکیل ریفت، افزایش عمق حوضۀ رسوبی، ورود عناصر جدید به حوضه و فعالیت‌های شیمیایی بیشتر است. همچنین، نتایج شاخص‌های هوازدگی نشان داد که هر دو نوع سنگ در شرایط آب‌وهوایی یکسان (خشک گرمسیری) تشکیل ‌شده‌ است که با نتایج جغرافیای قدیمی بلوک یزد در زمان کرتاسه در تطابق است.