اثر کاهش تشعشع بر عملکرد و اجزای عملکرد برنج (oryza sativa l.) رقم شیرودی در مقادیر مختلف نیتروژن

سابقه و هدف: نور و نیتروژن از عوامل تعیین ‌کننده در رشد و عملکرد غلات به ‌ویژه برنج به‌ شمار می‌روند. از آن‌ جایی‌ که مطالعات اندکی در خصوص برهم‌کنش این دو عامل بر رشد و نمو و عملکرد برنج صورت گرفته است؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات کاهش تشعشع در مراحل مختلف رشد بر عملکرد و اجزای عملکرد رقم پرمحصول شیرودی در مقادیر مختلف نیتروژن اجرا شد.مواد و روش‌ها: پژوهش به‌صورت کرت‌های دوبارخرد شده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1397 اجرا شد. چهار سطح مختلف کود نیتروژن با مقادیر 0، 100، 200، 300 کیلوگرم اوره در هکتار، سایه‌اندازی شامل نور طبیعی، 70 و 40 درصد نور طبیعی در سه مرحله رویشی، زایشی و پرشدن دانه رقم شیرودی در مزرعه با استفاده از توری‌های سایه‌انداز تیمارهای آزمایش بودند. در مرحله برداشت صفات مختلف مرتبط با عملکرد و اجزای عملکرد اندازه‌گیری شدند.یافته‌ها: نتایج نشان داد که مقادیر نیتروژن، مراحل و درصد سایه‌اندازی همچنین برهمکنش آن‌ها بر عملکرد، و اجزا عملکرد رقم شیرودی از نظر آماری معنی‌دار بود. تنش سایه‌اندازی منجر به کاهش شدید اجزای عملکرد برنج شیرودی از قبیل تعداد دانه پر، تعداد خوشه و طول خوشه گردید. بیشترین میزان عملکرد به تیمار 200 کیلوگرم کود نیتروژن و تیمار بدون تنش سایه‌اندازی با 8910 کیلو در هکتار اختصاص داشت، درحالی‌که در شرایط تنش سایه‌اندازی تا 35 درصد کاهش عملکرد مشاهده شد. نتایج برهمکنش مرحله و درصد سایه‌اندازی نیز حاکّی از آن بود که بیشترین عملکرد در واحد سطح در تیمار بدون تنش نوری و کمترین میزان عملکرد به تنش نوری 60 درصد در مرحله پرشدن دانه با حدود 5000 کیلوگرم در هکتار اختصاص داشت. هر چه میزان دریافت تشعشع در مراحل زایشی و پر شدن دانه کمتر شد، درصد دانه‌های پر (50-17%) ، وزن هزار دانه (12-7%) و عملکرد در واحد سطح (38-15%) به‌طور قابل‌توجهی کمتر شد. نتیجه‌گیری: طبق نتایج این پژوهش با وجود این‌که میزان مطلوب کود نیتروژن برای رقم شیرودی 200 کیلوگرم در هکتار محاسبه شد اما در شرایط سایه‌اندازی (30 و 60%) تیمار 100 کیلوگرم کود اوره در هکتار عملکرد و اجزا عملکرد بهتری (حدود 10%) نسبت به تیمار 200 کیلوگرم داشت. افزایش حدود 50 درصدی تعداد دانه پوک در خوشه در تیمار سایه‌اندازی در مرحله پرشدن دانه بیانگر این است که میزان کاهش شدت تشعشع در مرحله پرشدن دانه از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین میزان کاهش عملکرد برنج (به‌ویژه رقم شیرودی) در مواجهه با سایه‌اندازی به مرحله رشد گیاه بستگی دارد و با مدیریت درست مصرف کود نیتروژن می-توان اثرات سوء تنش نوری را کاهش داد. نتیجه گیری: طبق نتایج این پژوهش با وجود این که بیش ترین عملکرد شلتوک رقم شیرودی درسطح کودی 200 کیلوگرم در هکتار و نور طبیعی به دست آمد، اما در صورت کاهش تشعشع بیش ترین عملکرد شلتوک در تیمار کودی 100 کیلوگرم در هکتار ثبت شد. در شرایط سایه اندازی ( 30 و 60 درصد) تیمار 100 کیلوگرم کود اوره در هکتار عملکرد و اجزا عملکرد بهتری (حدود 10 درصد) نسبت به تیمار 200 کیلوگرم داشت. افزایش حدود 50 درصدیتعداد دانه پوک در خوشه در تیمار سایه اندازی در مرحله پرشدن دانه بیانگر این است که میزان کاهش شدت تشعشع در مرحله پرشدن دانه از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین میزان کاهش عملکرد رقم شیرودی در شرایط تنش سایه به مرحله رشدی و میزان نیتروژن مصرفی بستگی دارد و مصرف کود اوره 100 کیلوگرم در هکتار در شرایط تنش موجب کاهش اثرات سوء آن نسبت به تیمار 200 کیلو می باشد.

effect of low radiation on yield and yield components in rice (oryza sativa l. cv. ‘shiroudi’) under different levels of nitrogen

background and objectives: along with nitrogen (n), light is one of the determining factors for the growth and yield of cereals, especially rice. since few studies have been done regarding the interaction of these two factors on the growth and yield of rice; therefore, the current research was carried out with the aim of evaluating the effects of radiation reduction in different stages of growth on the yield and yield components of the high-yielding cultivar of shiroodi in different amounts of n.materials and methods: a field experiment was conducted at four different levels of n fertilizer with amounts of 0, 100, 200, 300 kg of urea per hectare, shading treatments including natural light, 70 and 40% natural light in the three stages of vegetative, reproductive and seed filling. the rice plots exposed to different radiations using shading nets. experiment was laid out in split-split plot based randomized complete block design with three replications in 2017. at the harvest stage, various traits related to yield and yield components were measured.results: the results showed that the amount of n, shading stage (s) and percentage (sp) as well as their interaction were statistically significant in terms of yield and yield components. shading stress led to a sharp decrease in shiroudi rice yield components such as the number of filled grains, the number and the length of panicle. the highest amount of yield (8910 kg/ha) was assigned to the treatment of 200 kg of n fertilizer and the treatment without shading stress. by comparison, in the condition of shading stress paddy yield decreased up to 35%. the results of the interaction between the s and sp also indicated that the highest yield per unit area was recorded when rice plant grown without light stress and the lowest yield (5000 kg/ha) was assigned to the light stress of 60% in the grain filling stage. the less incident radiation at the reproductive and grain filling stages markedly decreased the percentage of filled grain (17-50%), the 1000 seeds weight (7-12%) and the paddy yield (15-38%) of the rice plants.conclusion: according to the results of this research, despite the fact that the optimal amount of n fertilizer for the shiroudi cultivar was calculated to be 200 kg urea/ha, but under shading conditions (30 and 60%), the treatment of 100 kg urea/ha resulted in better yield and yield components (about 10%) compared to those plots which received 200 kg urea/ha. the 50% increment of unfilled grain number in the panicle in the shading treatment at the seed filling stage indicates that the lower radiation incident in the grain filling stage is very critical. therefore, the amount of reduction in rice yield (especially the shiroudi cultivar) by shading stress depends on the growth stage, and the adverse effects of stress can be reduced with proper management of n nutrition.