تاثیر آرایش کاشت و تراکم بوته بر عملکرد کنجد ناشکوفا در ساری و مغان

سابقه و هدف: اگرچه کنجد از دیرباز محصول مناطق گرم و خشک جنوب کشور بوده است اما ویژگی‌های زراعی مطلوب و همچنین صرفه اقتصادی زراعت آن به دلیل افزایش شدید قیمت کنجد در چند سال اخیر موجب اقبال برای توسعه کشت این محصول در نیمه شمالی کشور شده است. با این حال کنجد علیرغم داشتن پتانسیل بالا به دلایلی از جمله مدیریت ضعیف زراعی، تنش‌های محیطی و عدم استفاده از ارقام اصلاح شده از عملکرد پایینی برخوردار است. بنابراین ارقام اصلاح شده کنجد بویژه از نظر مقاومت به ریزش دانه در کنار مدیریت به‌زراعی صحیح شاید تنها گزینه موجود برای توسعه کشت کنجد در نقاط مختلف کشور باشد. بذر یک ژنوتیپ ناشکوفا کنجد (s29) در سال 1395 وارد کشور شد. بررسی‌های چند ساله در ارتباط با این ژنوتیپ موید مقاوم به ریزش بودن آن می‌باشد. با این حال در ارتباط با مدیریت زراعی این ژنوتیپ از جمله آرایش کاشت و تراکم بوته بهینه آن اطلاعاتی در اختیار نیست. به همین منظور آزمایش حاضر طراحی و اجرا گردید.مواد و روش‌ها: آزمایش در مزارع پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران (ساری) و اردیبل (مغان) در سال‌های 1399 و 1400 اجرا شد. در این آزمایش اثر فاصله بین خطوط کشت30، 45 و 60 سانتی‌متری و فاصله بوته‌ها روی خطوط کشت 5، 8، 11 و 14 سانتی‌متری، با حداقل تراکم 12 بوته در مترمربع تا حداکثر تراکم 67 بوته در مترمربع، بر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، اجزای عملکرد، عملکرد دانه و درصد روغن ژنوتیپ ناشکوفا کنجد مورد بررسی قرار گرفت. در هر مکان، آزمایش به صورت بلوک‌های خرد شده (نواری) در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد در هر دو منطقه بیشترین ارتفاع بوته از فاصله بین خطوط کاشت 45 سانتی‌متری و فاصله بین بوته هشت سانتی‌متری بدست آمد و افزایش تراکم تا 45 بوته در مترمربع موجب افزایش ارتفاع بوته شد اما بیشتر شدن تراکم، ارتفاع بوته را کاهش داد. از طرف دیگر با نزدیک شدن فاصله بین خطوط کاشت و بین بوته‌ها که مترادف با افزایش تراکم کاشت است از تعداد شاخه فرعی، تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه در کپسول در هر دو منطقه کاسته شد. حداکثر عملکرد دانه در منطقه مغان به مقدار 1465 کیلوگرم در هکتار از آرایش کاشت 8×45 سانتی‌متر بدست آمد هرچند تفاوت معنی‌‌داری با عملکرد حاصله از آرایش کاشت 5×45 سانتی‌متر نداشت. این در حالی است که بیشترین عملکرد دانه در ساری به مقدار 824 کیلوگرم در هکتار از آرایش‌ کاشت 14×30 سانتی‌متر حاصل شد. نتایج بیانگر آن است که در هیچکدام از مناطق اجرای آزمایش، فاصله عریض بین خطوط کاشت (60 سانتی‌متر) بیشترین عملکرد دانه را حاصل نکرد. با مشتق‌گیری از تابع رگرسیونی عملکرد دانه، تراکم بهینه برای منطقه مغان 23 بوته در مترمربع و برای منطقه ساری 31 بوته در مترمربع برآورد شد.نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که ژنوتیپ وارداتی ناشکوفا پتانسیل مطلوبی برای کشت در منطقه ساری ندارد به این دلیل که متوسط عملکرد و حتی حداکثر عملکرد آن در مقایسه با متوسط عملکرد منطقه پایین‌تر بود. در مقابل در منطقه مغان متوسط عملکرد این ژنوتیپ با متوسط عملکرد منطقه تقریبا برابری داشته و حداکثر عملکرد حاصله از این ژنوتیپ که از آرایش کاشت 8×45 سانتی‌متر بدست آمد تا 250 کیلوگرم در هکتار از متوسط عملکرد کنجد در منطقه مغان بیشتر بود. بنابراین این ژنوتیپ به دلیل عملکرد دانه مناسب و همچنین کاهش هزینه‌های زراعت آن ناشی از امکان برداشت مکانیزه پتانسیل مطلوبی برای کشت در این منطقه دارد.

the effect of planting arrangement and plant density on the yield of non-dehiscent sesame in sari and moghan

background and objectives: although sesame has traditionally been grown in southern iran’s warm and arid regions, its desirable agronomic traits and economic profitability have led to increased interest in cultivating this crop in the northern regions. however, sesame often exhibits low performance due to poor agronomic management, environmental stress, and limited use of improved varieties. therefore, the use of improved sesame varieties, mainly those resistant to shattering, along with proper agronomic management, maybe the key to successful cultivation in various parts of the country. the seed of a non-dehiscent sesame genotype (s29) was imported into the country in 2016. several years of studies related to this genotype confirm that it is resistant to seed shattering. in this regard, the present study was designed and conducted to investigate the effects of planting arrangement and plant density on the performance of a non-dehiscent sesame genotype.materials and methods: the experiment was conducted in research fields located in mazandaran (sari) and ardabil (moghan) in 2020 and 2021. the effects of three planting row distances (30 cm, 45 cm, and 60 cm) and four plant spacing on the rows (5 cm, 8 cm, 11 cm, and 14 cm), with a minimum density of 12 plants per square meter to a maximum density of 67 plants per square meter, were evaluated in terms of plant height, number of branches, yield components, seed yield and oil percentage of the shattering-resistant sesame genotype. the experiment was set up in a randomized complete block design with split-plot arrangements and three replications in each location.results: the results showed that the highest plant height in both regions was achieved with a row distance of 45 cm and a plant spacing of 8 cm. additionally, increasing plant density up to 45 plants per square meter resulted in increased plant height, but further increase in density decreased plant height. decreasing the distance between planting rows and plant spacing, equivalent to increasing planting density, reduced the number of branches, capsules per plant, and seeds per capsule in both regions. the maximum seed yield in the moghan region (1465 kg/ha) was obtained from the 45×8 cm arrangement. however, there was no significant difference compared to the yield obtained from the 45×5 cm planting arrangement. in contrast, the highest seed yield in the sari region (824 kg/ha) was achieved with the planting arrangement of 30×14 cm. based on regression analysis of seed yield, the optimum density was estimated to be 23 plants per square meter for the moghan region and 31 plants per square meter for the sari region.conclusion: the results indicated that the imported non-shattering sesame genotype did not exhibit desirable potential for cultivation in the sari region due to its lower average yield than the regional average. however, in the moghan region, this genotype showed a comparable average yield and even higher maximum yield (250 kg/ha) than the regional average, with the highest yield obtained from the 45×8 cm planting arrangement. therefore, due to its suitable seed yield performance and the potential for mechanized harvesting, this genotype holds promise for cultivation in the moghan region.