ارزیابی برخی خصوصیات کمی و کیفی لاین‌های پیشرفته نخود سفید جهت کشت بهاره دیم

چکیدهسابقه و هدف:نخود (cicer arietinum l.) در دنیا به عنوان سومین گونه مهم حبوبات تلقی می‌گردد. این گیاه به عنوان یک محصول کم‌ هزینه در سیستم‌های زراعی مناطق گرمسیری نیمه خشک محسوب شده و به خاطر قابلیت سازگاری با طیف وسیعی از شرایط محیطی و خاک از قبیل اراضی حاشیه‌ای، حائز اهمیت می‌باشد. این تحقیق با هدف دستیابی به لاین‌های پرمحصول و واجد صفات کمی و کیفی مطلوب زراعی از قبیل تیپ‌ بوته ایستاده و پابلند (جهت تسهیل برداشت مکانیزه)، درشتی دانه و زودرسی نسبت به ارقام شاهد به مرحله اجراء درآمده است.مواد و روش‌ها:به منظور دستیابی به لاین و یا لاین‌های برتر از نظر میزان عملکرد دانه در شرایط دیم، 12 لاین پیشرفته نخود سفید دیم حاصل از برنامه های اصلاحی موسسه تحقیقات دیم مراغه، به همراه دو رقم شاهد به نام‌های ثمین و رقم محلی جم در قالب طرح آماری بلوک‌های کامل تصادفی در 4 تکرار در ایستگاه اکباتان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان در سال 1400 مورد بررسی قرار گرفته و صفات فنولوژیکی و مرفولوژیکی مورد اندازه گیری قرارگرفتند.یافته‌ها:نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین لاین‌ها برای تمامی صفات، بجز تعداد روز تا 50 درصد جوانه‌زنی، تفاوت معنی‌دار در سطح 1 درصد وجود داشت. بیشترین تنوع بین صفات صد دانه، تعداد شاخه بیمار، میانگین تعداد غلاف در بوته، ارتفاع بوته و تعداد شاخه اولیه مشاهده گردید. رابطه مثبت و معنی‌دار بین تعداد غلاف در بوته، تعداد شاخه ثانویه و وزن کل دانه در هرکرت و رابطه منفی و معنی‌دار بین صفات فوق با صفات ‌روز تا جوانه‌زنی، گل‌دهی و غلاف‌دهی وجود داشت. قابلیت توارث‌پذیری عمومی برای روز تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع بوته، روز تا غلاف‌دهی و رسیدگی کامل به ترتیب 87، 78، 81 و 73 درصد بود که دلالت بر کم بودن اثرات محیطی بر این صفات دارد. بیشترین ارتفاع بوته متعلق به لاین 1 (50/45 سانتیمتر) بود و با توجه به وراثت‌پذیری عمومی بالای پنجاه درصد ارتفاع بوته، می‌توان از لاین یک به عنوان والد در برنامه‌های بعدی دورگ‌گیری به منظور تولید ارقام پابلند و مناسب برای برداشت مکانیزه دانه بهره برد. لاین 7 نیز علیرغم ارتفاع کم بوته (25/33 سانتیمتر)، از نظر تعداد شاخه اولیه و ثانویه و در نتیجه بیشترین تعداد غلاف در بوته (18 غلاف) نسبت به سایر لاین‌ها برتر بود. لاین 7 همچنین یکی از بالاترین مقادیر وزن صد دانه را داشت (02/32 گرم) که این امر موجب شد از عملکرد دانه نسبتا بالایی برخودار باشد (35/520 گرم).نتیجه‌گیری:نتایج تحقیق حاضر بیانگر وجود تنوع ژنتیکی قابل توجه برای صفات وزن صد‌دانه، تعداد شاخه بیمار، میانگین تعداد غلاف در بوته، ارتفاع بوته و تعداد شاخه اولیه بود که امکان استفاده از تنوع موجود در مراحل بعدی اصلاح نخود را فراهم می‌نماید. مقادیر بالای قابلیت توارث‌پذیری عمومی برای روز تا 50 درصد گل‌دهی، ارتفاع بوته، روز تا غلاف‌دهی و رسیدگی کامل، دلالت بر کم بودن اثرات محیطی بر این صفات داشته و بنابراین این صفات در فرآیندهای انتخاب در نسل‌های بعدی قابل بهره‌برداری خواهند بود. همچنین در صورتی که برداشت مکانیزه نخود مورد نظر نباشد، لاین 7 می‌تواند از گزینه‌های مناسب برای کاشت در استان همدان و یا مناطق با اقلیم مشابه باشد.

evaluation of some quantitative and qualitative characteristics of advanced white chickpea lines for spring dry land cultivation

background and objectives:chickpea (cicer arietinum l.) is considered as the third most important type of legume in the world. this plant is considered as a low cost crop in the agricultural systems of semi arid tropical regions and is important because of its ability to adapt to a wide range of environmental and soil conditions such as marginal lands. this research has been carried out with the aim of obtaining high yielding lines with desirable quantitative and qualitative agricultural traits such as standing and grassy plant type (to facilitate mechanized harvesting), grain coarseness and early maturity compared to the control cultivars.materials and methods:in order to achieve the superior line or lines in terms of grain yield under dry conditions, 12 advanced dry white chickpea lines obtained from the breeding programs of the maragheh rain research institute, along with two control varieties named samin and the local variety jam in the form of the statistical design of completely randomized blocks was investigated in 4 repetitions at ekbatan station of hamedan province agricultural and natural resources research center in 1400 and phenological and morphological traits were measured.results:the results of analysis of variance showed that there was a significant difference at the 1% level between the lines for all traits, except the number of days to 50% germination. the greatest variation was observed between the traits of one hundred seeds, the number of diseased branches, the average number of pods per plant, the height of the plant and the number of primary branches. there was a positive and significant relationship between the number of pods per plant, the number of secondary branches and the total weight of seeds in each plot, and there was a negative and significant relationship between the above traits and the traits of days to germination, flowering and pods. broad heritability for days to 50% flowering, plant height, days to pod formation and full maturity were 87, 78, 81 and 73%, respectively, which indicates low environmental effects on these traits. the highest height of the plant belonged to line 1 (45.50 cm) and due to the general heritability above 50% of the plant height, it is possible to breed from line 1 as a parent in the next programs in order to produce grassy varieties suitable for mechanized harvesting of seeds. line 7, despite the low height of the plant (33.25 cm), was superior to other lines in terms of the number of primary and secondary branches and as a result the highest number of pods per plant (18 pods). line 7 also had one of the highest values of 100 seed weight (32.02 grams), which made it have a relatively high seed yield (520.35 grams).conclusion:the results of the present research indicated the presence of significant genetic diversity for the traits of hundred seed weight, number of diseased branches, average number of pods per plant, plant height and number of primary branches, which provides the possibility of using the existing diversity in the next stages of chickpea breeding. high values of broad heritability for days up to 50% of flowering, plant height, days until pods and full ripening indicate the low environmental effects on these traits and therefore these traits can be exploited in selection processes in the next generations. also, if mechanized harvesting of chickpeas is not desired, line 7 can be one of the suitable options for planting in hamedan province or regions with similar climate.