مطالعه تاثیر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد، کیفیت علوفه و میزان روغن ارقام مختلف گلرنگ در منطقه گنبدکاوس

سابقه و هدف: بخش عمده روغن مصرفی کشور از منابع خارجی تامین می‌گردد. بنابراین توسعه کشت دانه‌های روغنی اهمیت ویژه‌ای دارد. از بین دانه‌های روغنی سازگار با شرایط کشور، گلرنگ از جایگاه خاصی برخوردار بوده و این گیاه از نظر بوم‌شناختی با بسیاری از اراضی زراعی کشور سازگاری خوبی دارد. تحقیقات نشان داده است که تاریخ و تراکم کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان زراعی تاثیر بسزایی دارد. طی چند سال گذشته و در مناطق مختلف ایران، ارقامی از گلرنگ تفکیک و معرفی شده‌اند که ممکن است واکنش آن‌ها به تاریخ کاشت و تراکم بوته متفاوت باشد. بنابراین این مطالعه به منظور بررسی و تعیین مناسب‌ترین تاریخ کاشت و تراکم بوته ارقام برتر گلرنگ و تاثیر آن‌ها بر عملکرد دانه و علوفه، روغن و اجزای عملکرد در منطقه گنبدکاوس اجرا گردید.مواد و روش‌ها: این مطالعه، به صورت دو آزمایش جداگانه فاکتوریل (آزمایش اول در تاریخ کاشت 9 آذر و آزمایش دوم در تاریخ کاشت 29 آذر) در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبدکاوس در دو سال زراعی 951394 و 961395 اجرا گردید. در هر آزمایش دو تراکم بوته 20 و 40 بوته در متر مربع (به ترتیب فاصله روی ردیف 10 و 20 سانتی متر) و چهار رقم برتر و جدید گلرنگ به نام‌های گل مهر، صفه، پدیده و گلدشت به صورت فاکتوریل ترکیب شدند. بذور ارقام ذکر شده از مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان تهیه شد. فاصله بین ردیف برای تمام تیمارها ثابت و معادل 25 سانتی متر در نظر گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها به صورت تجزیه مرکب و با استفاده از نرم افزار sas و مقایسه میانگین داده‌ها با نرم افزار spss و آزمون حداقل اختلاف معنی‌دار (lsd) انجام شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که تاثیر تاریخ کاشت بر صفات تعداد شاخه جانبی، عملکرد دانه، درصد روغن، خاکستر علوفه و جذب ماده خشک علوفه معنی‌دار شد. تاثیر تراکم نیز بر صفات تعداد شاخه جانبی، وزن صددانه و درصد روغن به صورت معنی‌دار بود. بین ارقام مورد بررسی نیز از نظر تعداد شاخه جانبی و درصد روغن دانه گلرنگ اختلاف معنی‌داری مشاهده شد. مقایسه میانگین داده‌ها نشان داد که بالاترین تعداد شاخه در بوته، عملکرد دانه، خاکستر علوفه و جذب ماده خشک علوفه در تاریخ کاشت اول مشاهده شد و تاخیر در کاشت باعث کاهش معنی‌دار این صفات شد در حالی که درصد روغن دانه گلرنگ افزایش معنی‌داری را نشان داد. افزایش تراکم کاشت باعث کاهش معنی‌دار تعداد شاخه در بوته، وزن صددانه و درصد روغن شد. عملکرد علوفه با عملکرد دانه و پروتئین خام همبستگی مثبت و معنی‌داری داشت.نتیجه گیری: از نظر تاریخ‎ کاشت گلرنگ، مشاهده شد که کاشت اول به‎ دلیل شرایط آب و هوایی مناسب و طول دوره رشد بیشتر، نتایج بهتری را در صفات تعداد شاخه جانبی، تعداد غوزه در بوته و عملکرد دانه، درصد روغن، خاکستر علوفه و جذب ماده خشک نسبت به تاریخ کاشت دیرتر داشت. با افزایش تراکم بوته، تعداد شاخه در بوته، وزن صد دانه و درصد روغن به میزان قابل توجهی کاهش یافت، بنابراین با توجه به اهمیت محتوای روغن، 20 بوته در متر مربع پیشنهاد می‌شود. بر اساس نتایج این آزمایش، در تاریخ کاشت زودتر، می‎توان از رقم صفه استفاده نمود اما با تاخیر در کاشت بین ارقام تفاوت معنی‌داری از لحاظ عملکرد دانه وجود نداشت. بنابراین می‌توان چهار رقم گل مهر، صفه، پدیده و گلدشت را در شرایط کشت تاخیری مورد کشت قرار داد و توصیه می‌شود با در نظر گرفتن هدف از کاشت گلرنگ (علوفه، روغن یا تکثیر بذر)، رقم موردنظر انتخاب گردد.

Study on the effect of planting date and plant density on grain yield, yield components, forage quality, oil amount of different safflower cultivars in the Gonbade Kavus region

Background and objectives: The majority of the country’s oil consumption comes from foreign sources. Therefore, the development of oilseed crops is critical. Safflower has a special status among oilseed grains adapted to the country’s conditions, and it is ecologically compatible with many agricultural lands in the country. Research has shown that planting date and plant density significantly affect the yield and yield components of crops. Over the past few years and in different Iran regions, several cultivars have been isolated from safflower, which may vary in response to planting date and plant density. Therefore, this study was conducted to study and determine the most suitable planting date and plant density for the advanced safflower cultivars and their effect on grain yield, forage, oil, and yield components in the Gonbade Kavus area.Materials and methods: This study was conducted with two separate factorial experiments (the first experiment on 30th of November and the second on 20th of December) in a randomized complete block design with four replications at the Agricultural and Natural Resources Research Station of GonbadeKavus in two seasons of 201314 and 201415. In each experiment, two sowing densities of 20 and 40 plants per square meter (10 and 20 cm plant distance on the row) and four advanced safflower cultivars included: Golmehr, Soffeh, Padideh, and Goldasht, were combined as factorial and formed eight treatments. Seeds of the mentioned cultivars were prepared from the Golestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center. The row spacing was fixed at 25 cm for all treatments. SAS software was used to analyze the data, and the mean comparison of the data with SPSS software was performed as the least significant difference (LSD) test. Results: The results showed that the effects of planting date on the branch number plant1, grain yield, oil percentage, forage ash, and the dry matter intake were significant. The influences of sowing density on branch number plant1, 1000seed weight, and oil percentage were significant. There were significant differences among the cultivars according to the branch number plant1, and safflower seed oil percentage. The mean comparison of data showed that the highest branch number plant1, grain yield, forage ash, and the dry matter intake were observed in the first planting date, and the delayed sowing decreased these traits significantly, while oil percentage showed a significant increase. Increasing the sowing density induced the branch number plant1, 1000seed weight, and oil percentage significantly. The forage yield showed a positive significant with grain yield and crude protein.Conclusion: In terms of safflower planting date, it was observed that the first planting, due to suitable climatic conditions and longer growing period, had better results in the branch number plant1, boll number plant1, oil content, forage ash, and dry matter intake traits. With increasing plant density, branch number plant1, 100seed weight, and oil percentage decreased significantly, so due to the importance of oil content, 20 plants per square meter is recommended. According to this study’s results, the Soffeh cultivar could be used for the earlier sowings, but there was no significant difference in grain yield among the cultivars with delayed sowing. So, four studied cultivars Golmehr, Soffeh, Padideh, and Goldasht, could be cultivated under the delayed planting date conditions, and it is suggested that selection of safflower cultivar should be made according to the purposes of safflower planting (forage, oil, or seed breeding).