ارزیابی تولید دانه و روغن ارقام کنجد تحت تاثیر فاصله ردیف و تراکم بوته

عملکرد در گیاهان زراعی همچون کنجد تحت تاثیر شرایط محیطی، خصوصیات ژنتیکی و مدیریت مزرعه قرار می‌گیرد، یکی از عوامل مدیریتی که عملکرد کنجد را تحت تاثیر قرار می‌دهد آرایش کاشت و تراکم بوته است. افزایش تراکم روشی برای بالا بردن عملکرد محصول در واحد سطح است و تعیین آرایش کاشت مناسب جهت استفاده بهینه از منابع، شرایط آب و هوایی و ظرفیت ژنتیکی ارقام دارای ضرورت هست. لذا این آزمایش با هدف بررسی آرایش کاشت بر عملکرد ارقام کنجد از طریق تغییر در فاصله بین ردیف و تراکم بوته انجام شد.این آزمایش به‌صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در بهار دو سال زراعی 93-1392و 94-1393 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زهک، واقع در استان سیستان و بلوچستان اجرا گردید. فواصل ردیف در سه سطح شامل30،40 و 50 سانتی‌متر، به‌عنوان فاکتور اصلی و تراکم بوته (20، 30 و 40 بوته در مترمربع) و ژنوتیپ (داراب 1، شوین و محلی سیستان) به‌عنوان عوامل فرعی در نظر گرفته شدند. در این بررسی ویژگی‌های عملکرد و اجزای عملکرد دانه، ویژگی‌های فنولوژیکی، درصد و عملکرد روغن مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه آماری داده‌ها با نرم‌افزار mstat-c و مقایسه میانگین‌ها در سطح احتمال 5% با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن صورت گرفت. همچنین برای رسم نمودارها از نرم‌افزار اکسل استفاده شد.نتایج تجریه واریانس مرکب نشان داد که اثر سال بر عملکرد دانه، روز تا شروع گلدهی و روز تا رسیدگی فیزیولوژیک معنی‌دار بود. اثر فاصله ردیف و رقم بر اجزای عملکرد و عملکرد دانه معنی‌دار بود. اثر تراکم بوته به غیر از تعداد دانه در کپسول بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه معنی‌دار بود. از طرف دیگر، اثر متقابل سه‌گانه عوامل مورد بررسی بر عملکرد دانه معنی‌دار بود. بالاترین عملکرد دانه در سال اول با میانگین 937 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. در بین فواصل ردیف بالاترین عملکرد دانه به فاصله ردیف 40 سانتی‌متر با میانگین 898 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت که نسبت به فاصله ردیف 30 و 50 سانتی‌متر به ترتیب 27 و 14 درصد افزایش تولید داشت. در بین تراکم‌های بوته بالاترین عملکرد دانه به تراکم 30 بوته در متر‌مربع با میانگین 809 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت که نسبت به تراکم 10 و40 بوته در متر‌مربع به ترتیب 7.8 و 5 درصد افزایش نشان داد. در بین ارقام مورد بررسی عملکرد دانه رقم داراب 1 با میانگین 902 کیلوگرم در هکتار نسبت به رقم محلی و شوین به ترتیب 23 و 19 درصد برتری داشت. رقم محلی و داراب 1 بالاترین درصد روغن و عملکرد روغن را در بین ارقام داشتند. اثر متقابل سه‌گانه فاصله ردیف ×تراکم بوته ×رقم بیشترین عملکرد دانه را با میانگین 1149 کیلوگرم در هکتار در فاصله ردیف40 سانتی‌متر و تراکم 30 بوته برای رقم داراب 1 نشان داد.به طور کلی نتایج نشان داد که جهت دستیابی به حداکثر عملکرد دانه و روغن در کنجد در شرایط منطقه سیستان برای ارقام چند شاخه مانند داراب 1 و محلی سیستان رعایت فاصله ردیف40 سانتی‌متر و تراکم 30 بوته در مترمربع و در ارقام تک شاخه مانند شوین رعایت فاصله ردیف40 سانتی‌متر و تراکم 40 بوته در مترمربع قابل توصیه می‌باشد.

Evaluation of Seed and Oil Production of Sesame Cultivars Affected by Row Spacing and Plant Density

Yield of crops such as sesame is affected by environmental conditions, genetic characteristics and field management. Increasing plant density is one way to improve crop yield per unit area and determining the best planting arrangement for optimal use of resources, climatic conditions and genetic capacity of cultivars is essential. Therefore, this experiment was conducted to investigate the planting pattern on sesame varieties yield by changing the distance between row and plant density.The experiment was carried out as a factorial split plot as based randomized complete block design with three replications in two spring in 201516 at Zakak Agricultural and Natural Resources Research Station, Sistan and Baluchestan province. Row intervals at three levels including 30.40 and 50 cm were considered as main factors and plant density (20, 30 and 40 plants per m2) and genotype (Darab 1, Shovine in and Sistan local) as subfactors. In this study, yield characteristics and components of grain yield, phenological characteristics, oil percentage and yield were investigated. Statistical analysis was performed using MSTATc software and the means were compared at 5% level using Duncan’s multiple range test. Excel software was used to draw charts.The results of combined analysis of variance showed that the effect of year on grain yield, day to flowering and day to physiological maturity was significant. The effect of row and cultivar distance on yield components and grain yield showed significant differences. The effect of plant density except number of seeds per capsule on yield and yield components was significant. Triple interaction effects of studied factors on grain yield were significant. The highest grain yield was obtained in the first year with an average of 937 kg / ha. Among the row intervals, the highest grain yield belonged to the 40 cm row spacing with an average of 898 kg / ha, which was 27% and 14% higher than the 30 and 50 cm row spacing, respectively. Among the plant densities, the highest grain yield belonged to 30 plants / m 2 with an average of 809 kg / ha, which was 7.8% and 5%, respectively. Among the studied cultivars, Darab 1 had the highest yield of 902 kg / ha with 23 and 19%, respectively. Local cultivar and Darab 1 had the highest oil content and oil yield among cultivars. The interaction of triple row spacing × plant density × cultivar showed the highest grain yield with average of 1149 kg.ha1 at 40 cm row spacing and 30 plant density for Darab 1 cultivar.Based on the results of this experiment, it can be concluded that in order to achieve maximum grain and oil yield in sesame for multiple branch cultivars such as Darab 1 and local Sistan cultivar, observing 40 cm row spacing and 30 plants per m2 and for single branched cultivars such as Shovine observing 40 cm row spacing and 40 plants per m2 are recommended in Sistan region conditions