ارزیابی پاسخ به تنش خشکی در برخی از ژنوتیپ‌های امید بخش و ارقام ایرانی و خارجی زیتون با استفاده از شاخصهای مبتنی بر عملکردهای میوه و روغن

سابقه و هدف: زیتون درختی همیشه سبز و یکی از قدیمی‌ترین گیاهان کشت شده در حوزه مدیترانه شناخته شده است. تنش خشکی به عنوان یکی از مهم‌ترین تنش‌ غیرزیستی سبب کاهش عملکرد زیتون در شرایط گرمسیری و نیمه‌گرمسیری می‌باشد. بنابراین شناسایی ارقام مقاوم به تنش جهت کشت در مناطق مستعد خشکی یکی از کارهای مهم در توسعه سطح زیر کشت این گیاه باغی محسوب می‌شود. این آزمایش با هدف ارزیابی برخی از ارقام تجاری و ژنوتیپ‌های امیدبخش زیتون با استفاده از شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش خشکی صورت گرفت.مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد میوه و درصد روغن 20 رقم تجاری و ژنوتیپ امیدبخش زیتون یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات زیتون طارم طی دو سال باغی 1396-1394 اجرا شد. اعمال تنش خشکی به صورت قطع آبیاری به‌مدت یک ماه قبل از سخت شدن تا زمان سخت شدن هسته صورت گرفت. محاسبه 9 شاخص تحمل و حساسیت به تنش خشکی بر اساس عملکرد میوه و درصد روغن در شرایط تنش و بدون تنش خشکی، محاسبه همبستگی بین عملکرد و شاخص‌ها و نیز تجزیه به مولفه‌های اصلی با استفاده از ماتریس ضرایب همبستگی انجام شد. یافته‌ها: بر اساس نتایج به دست آمده تنش خشکی موجب کاهش عملکرد میوه در کلیه ژنوتیپ‌ها و ارقام و افزایش درصد روغن در برخی از آن‌ها شد. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد کلیه شاخص‌ها به جز tol و ssi دارای همبستگی مثبت و معنی‌داری با عملکرد میوه و درصد روغن در شرایط تنش و بدون تنش خشکی هستند. نتایج تجزیه به مولفه‌های اصلی (pca) نشان داد دو مولفه نخست در مجموع 98.78 و 99.59 درصد کل تغییرات مربوط به عملکرد میوه و درصد روغن را توجیه نمودند. زاویه بین بردارهای هر یک از شاخص‌ها در بای‌پلات ترسیم شده توسط دو مولفه نخست نتایج تجزیه همبستگی را تایید نمود. با توجه به نمودار سه‌بعدی ترسیم شده بر اساس مقادیر عملکرد و شاخص sti مشخص شد که ژنوتیپ امیدبخش t7 در هر سال باغی و متوسط دو سال از نظر عملکرد میوه و درصد روغن در گروه a قرار داشت. با در نظر گرفتن نتایج تجزیه به مولفه‌های اصلی نیز این ژنوتیپ در زمره ارقام برتر قرار گرفت.نتیجه‌گیری: نتایج به دست آمده از این آزمایش نشان داد ژنوتیپ امیدبخش t7 نسبت به سایر ارقام و ژنوتیپ‌ها به عنوان متحمل‌ترین ژنوتیپ به تنش خشکی شناسایی شد. لذا استفاده از آن در برنامه‌های اصلاحی ارقام متحمل و همچنین کشت در مناطق مستعد خشکی توصیه می‌شود.

Evaluation of response to drought stress in some of promising Iranian and foreign olive cultivars using using yieldbased indices

Background and objectives: The evergreen tree olive (Olea europaea L.) is considered as one of the oldest plants cultivated in the Mediterranean basin. Drought is one of the most abiotic stresses that reduces olive yield in tropical and subtropical climates. Hence, identification of tolerant cultivars for cultivation in droughtprone areas is considered as one of important strategies in increasing cultivated areas for this plant. This study was aimed to investigate some of commercial cultivars and promising genotypes of olive using several yieldbased drought tolerance and susceptibility indices. Materials and methods: To investigate the effect of drought stress on fruit yield and oil percentage in the 20 commercial cultivars and promising genotypes of olive, an factorial experiment based on randomized complete block with three replications was performed in Taroum Olive Research Station located in Zanjan province, during 20152017 cropping seasons. During the endocarp hardening period, drought treatments were applied based on cut of irrigation to the appearance of stress symptoms in the tree. Calculation of nine drought tolerance and susceptibility indices based on fruit yield and oil percentage under drought and normal irrigated conditions, correlations among indices and yields and principle component analysis based on correlation coefficient matric were followed.Results: Based on results, drought reduced fruit yield in all cultivars and genotypes, while it increased oil percentage in some of genotypes. Correlation coefficient analysis showed that all indices except TOL and SSI had significant positive relation with fruit yield and oil percentage under nonstress and drought stress conditions. The results of principal component analysis (PCA) showed that the first two components justified 98.78 and 99.59% of the total variation of fruit yield and oil percentage, respectively. The angles between indices in biplots rendered by PC1 and PC2 confirmed the results of correlation analysis. With respect to all threedimensional graphs rendered by yields and STI index, promising genotype T7 placed in A group and it was selected as the most tolerant genotypes than others. Furthermore, this result was supported by the results of principal component analysis. Conclusion: In general, our results revealed that the genotype T7 was identified as the most drought tolerant than other cultivars and genotypes. Thus, use of this genotype in breeding programs for improving tolerant of olive and also for cultivation in droughtprone environments is recommended. According to this results there was significant genetic diversity between studding genotypes that can be used in any improvement perspectives in the breeding projects.