بررسی خصوصیات فیزیولوژیکی و ترکیبات بذر و میوه هندوانه ابوجهل (citrullus colocynthis ) در نقاط مختلف استان سیستان و بلوچستان

سابقه و هدف:گیاهان دارویی بسیار زیادی وجود دارند که به صورت خودرو در دشت‌ها و دامنه کوه‌ها و زیستگاه‌های خاص خود یافت می‌شوند. از آنجا که این گیاهان در جهان جهت تغذیه و درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشند، لذا تحقیق بر روی گونه‌های بومی کشور، مورد توجه محققان و پژوهشگران این رشته قرار گرفته است. هندوانه ابوجهل با نام علمی (citrullus colocynthis l.) از خانواده کدوئیان، گیاهی علفی، چند ساله، ساقه خوابیده یا بالا رونده و پوشیده از تار است. این گیاه به‌فور در جنوب ایران بخصوص استان سیستان و بلوچستان رشد می‌کند. مواد و روش‌ها: این تحقیق در قالب طرح آشیانه‌ای (nested) بصورت کاملاً تصادفی با چهار تکرار اجراء گردید. میوه گیاه، از 8 منطقه رویشی آن در 4 شهرستان (ایرانشهر، نیکشهر، سرباز و زابل) در مرحله رسیدگی جمع‌آوری شد. مهم‌ترین شرایط رویشگاهی مناطق (از قبیل ارتفاع، طول و عرض جغرافیایی) ثبت گردید. از نمونه‌های جمع‌آوری شده ویژگی‌های فیزیولوژیکی بذر(درصد روغن، درصد خاکستر، عناصر ca, fe, n, p, k, mg, zn، پروتئین و کربوهیدرات) اندازه‌گیری شد. عصاره اتانولی و بوتانولی میوه تهیه و توسط دستگاه‌های gc و gc/ms تجزیه شیمیایی شدند. داده‌های بدست آمده توسط آزمون مقایسه‌ای دانکن در سطح پنج درصد مقایسه شدند.یافته‌ها: نتایج نشان داد که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی‌دار در میزان درصد خاکستر بذر، عناصر ca, n, k, zn و کربوهیدرات محلول بذر در سطح یک درصد می‌شود. بطوریکه بیشترین میزان خاکستر و کربوهیدرات بذر در شهرستان زابل، بیشترین میزان عناصر ca, k و zn در شهرستان ایرانشهر وجود داشت. نتایج نشان داد که میزان درصد روغن، پروتئین و فسفر بذر بین شهرستان‌ها و مناطق داخل شهرستان‌ها اختلاف معنی‌دار نداشت. همچنین نتایج نشان داده که عنصر آهن موجود در بذر این گیاه بین شهرستان‌ها در سطح پنج درصد و مناطق در سطح یک درصد اختلاف معنی‌‌دار بود، بیشترین مقدار در شهرستان‌های ایرانشهر و زابل مشاهده شد. همچنین عنصر منیزیم بذر در شهرستان‌ها اختلاف معنی‌دار داشته و مناطق در شهرستان‌ها اختلاف معنی‌دار مشاهده نشد. نتایج حاصل از (gc) عصاره اتانولی میوه گیاه نشان داد که کوکوربیتاسین‌هایa, b, c, l, e, d و دو ترکیب کولوسنتین و کولوسنتئین در میوه با مقادیر مختلف وجود داشت که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی‌دار در سطح یک درصد شد. کوکوربیتاسین e مهم‌ترین نوع کوکوربیتاسین در این گیاه می‌باشد که شهرستان نیکشهر بیشترین میزان را نشان داد. نتایج حاصل از gc/ms عصاره بوتانولی میوه این گیاه ترکیباتی مانند الکل‌ها، کتون‌ها، ترکیبات ایوکسی و هیدروکربن‌ها را شناسایی نمود. که این ترکیبات جزء ترکیبات بیولوژیکی فعال هستند، خصوصیات این ترکیب احتمالاً کمک به استفاده‌های طب سنتی می‌باشد. نتیجه‌گیری: تفاوت در ویژگی‌های فیزیولوژیکی بذر و ترکیبات شیمیایی میوه این گیاه بین شهرستان‌ها و مناطق داخل شهرستان‌ها می‌‌تواند ناشی از تفاوت ویژگی‌های اکولوژیک مناطق مانند دما، رطوبت، ارتفاع از سطح دریا، نوع خاک و همچنین عناصر غذایی بر یکدیگر اثر گذاشته در واقع هر یک از شهرستان‌های و مناطق مورد مطالعه یک سطح ارتفاع مشخصی وجود داشت که ضمن فراهم سازی شرایط رشد مناسب، بر ویژگی‌های فیزیولوژیکی بذر و ترکیبات شیمیایی میوه این گیاه تاثیر می‌گذارد و نیاز به مطالعه بیشتر در این استان و دیگر مناطق با آب و هوایی متفاوت را دارد، هندوانه ابوجهل جزء آن دسته از گیاهان دارویی مهم می‌باشد که می‌تواند در شرایط آب و هوایی گرم و خشک و خاک فقیر رشد کند و این استان شرایط لازم را دارا می‌باشد.