تحلیلی بر مفهوم حقوقی «منابع ژنتیک» در پرتو اسناد بین المللی و حقوق ایران

مفهوم حقوقی «منابع ژنتیک» علیرغم اینکه محور حوزه های مختلف ژنتیک ازجمله «بهره برداری از منابع ژنتیک»، «منافع حاصل از منابع ژنتیک و مشتقات آن‌ها»، «نظام های حقوقی دسترسی و تسهیم منافع منابع ژنتیک» و «تعهدات طرفین» قرار گرفته، همچنان مبهم و محل نزاع است. معیار واحدهای عملکردی وراثت در تعریف منابع ژنتیک با تصویب ناگویا در 2010 و لازم الاجرا شدن آن در 2014، کم‌رنگ و عملاً ناگویا قلمرو موضوعی منابع ژنتیک را گسترش داد؛ اما مقنن در نظام داخلی با گرته‌برداری ناقص از تعاریف مندرج در اسناد بین المللی (و به نظر، کنوانسیون تنوع زیستی) و وفاداری به همان معیار قدیمی سال 1992، نه‌تنها بر ابهام‌های موجود افزود، بلکه باب تعارض در تعریف و معیارهای شناخت منابع ژنتیک با مصادیق آن را باز کرد و از حجم عظیمی از منابع ژنتیک غفلت کرد. مقاله با روش توصیفی، تحلیلی- مقایسه ای و با تحلیل حقوقی مفهوم منابع ژنتیک در اسناد بین المللی و حقوق داخلی سعی در کاستن این ابهامات و رفع تعارض معیارهای تعریف منابع ژنتیک با مصادیق آن دارد. یافته ها نشان می دهد باید از خطای مقنن در تعریف ناقص منابع ژنتیک درگذشت و به سایر موادی که در حقوق داخلی روزنه های ضعیفی از گسترش قلمرو موضوعی منابع ژنتیک را در خود دارد، متوسل شد.

an analysis of the legal concept of genetic resources in the light of international documents and iran’s legal system

the legal concept of genetic resources is a subject of central importance, casting its influence over various domains of genetics, including the utilization of genetic resources, the benefits derived from them, legal frameworks governing access and benefit sharing of genetic resources, and the obligations of involved parties. however, despite its critical role, the definition and interpretation of genetic resources remain enigmatic. the understanding of governments and legislatures concerning genetic resources holds profound implications for the development of legal articles and systems regulating access and benefit sharing. any interpretation of this concept resonates within the legal framework, leaving discernible impacts on the mentioned domains. the nature of interpretation regarding genetic resources holds the power to either expand or restrict the scope of legal systems governing access and benefit sharing. a narrow interpretation of genetic resources limits the reach and subject matter of the legal framework, whereas a broader interpretation leads to its expansion and the inclusion of obligations within the access system. in a narrow interpretation, access to many genetic resources carries no legal obligation to share the benefits arising from them and their derivatives. conversely, a broad interpretation subjects access to any genetic resource, its derivatives, and products to a legal obligation for benefit sharing. within a narrow interpretation, products and derivatives derived from genetic sources fall outside the scope of legal obligations for benefit sharing. in contrast, a broad interpretation challenges the legal status of these derivatives and products, even when removed from their original source. the legal framework for sharing profits from future products and derivatives originating from genetic resources poses questions about the legal forms of profit sharing. can future sales, fluctuating pricing, or contractual conditions provide legal solutions for sharing future benefits? furthermore, the article explores how many stages of products and derivatives remain subject to legal obligations for profit sharing and how to calculate the extent of these obligations among subsequent parties who produce new products. one of the complexities of this issue is the sheer variety of products and derivatives obtainable from genetic resources. it becomes challenging for the owner of the genetic resource to track the emergence of new products from the primary source. a mere commitment in the initial contract to notify the owner, even in cases involving subsequent parties, may be insufficient. the owner lacks a criterion to establish that the new product originates from their genetic source. this complexity arises from two different criteria used for identifying genetic resources.