علت‌شناسی جنایی در سنجه حکمت اسلامی

اصل علیت یکی از اصول فلسفی مهمی است که نه‌تنها در اشیا و پدیده‌های طبیعی، بلکه در رفتارهای انسانی و ازجمله رفتارهای بزهکارانه نیز جاری است؛ گرچه چگونگی تحلیل آن در رفتارهای انسانی، متفاوت از اشیا و پدیده‌های طبیعی است. رویکرد علت‌شناسی جنایی با توجه به مبانی معرفتی خود، توانایی این تحلیل را نداشته است. این مقاله به نقد و بررسی علت‌شناسی جنایی بر اساس حکمت اسلامی پرداخته و مهم‌ترین نقاط ضعف این رویکرد در این خصوص را بدین شرح برمی‌شمرد: عدم تمایز و یا خلط بین مفهوم «علت» و «شرایط و معدات»، اکتفا به علت‌کاوی و غفلت از دلیل‌یابی و معناکاوی، علت‌شناسی بر اساس پیش‌فرض‌ و طرح ذهنی قبلی پژوهشگر، اعتقاد به تعین‌یافته بودن رفتار بزهکارانه، نفی اسباب غیرطبیعی در ارتکاب بزهکاری، تغییر موقف از علت غایی به علت فاعلی مادی و تمرکز بر علیت اعدادی به جای علیت حقیقی و ایجادی.

The evaluation of “Criminal Causation” based on Islamic Wisdom

The principle of causality is one of the most important philosophical principles which is discussed not only in natural objects but also in human behaviors such as, criminal behaviors. However, the analysis of causality in human behaviors is different from its analysis in natural objects. Due to its epistemological basis, the “criminal causation” approach has not had the ability to analyze this principle. This article has investigated and criticized the “criminal causation” based on Islamic jurisprudence. Moreover, this study has referred to and explained the most important weaknesses of this approach in analyzing causality in criminal behavior, namely, the confusion between the concepts of “cause” and “conditions” of genesis, the sufficiency of seeking for cause and neglect of reasoning and meaning, the etiology based on the presupposition and the previous researcher’s mental plan, the thought of determinism in explaining the criminal behavior , the rejection of unnatural causes in committing crimes, the shift from the ultimate cause to the agentive material cause, and the focus on conditions of genesis instead of real and creative causes of genesis.