نقد طنز گونه جامعه در«طیف الخیال ابن دانیال موصلی»

طنز همیشه ابزار قدرتمندی برای نقد اوضاع‌واحوال اجتماعی یک دوره به شمار می‌رفته است. بی‌عدالتی، افراط‌وتفریط‌های اجتماعی و سیاسی و به‌طورکلی، کژی‌ها و ناراستی‌های هر جامعه، موضوع و درون‌مایه آثار طنز به شمار می‌آید. طنز یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های ادبی عصر ممالیک به شمار می‌رود و باید گفت که عصر «ممالیک» و «عثمانیان» دوره‌ای است که از جانب پژوهشگران ادبی مورد اجحاف واقع شده است. ابتکارات و نوآوری‌های ادبی این دوره به‌کلی نادیده انگاشته شده و حتی گاه عنوان دوره «سقوط» بر آن اطلاق شده است. هرچند که این دوره همپای دیگر دوره‌های طلایی اسلام نیست، اما در این محدوده زمانی کتاب‌های ادبی بسیاری به منصه ظهور رسیدند که می‌بایست مورد دقت و توجه پژوهشگران این حوزه قرارگیرد. کتاب طیف الخیال اثر ابن دانیال نویسنده طنزنویس عهد ممالیک یکی از این آثار ادبی است که به لحاظ ویژگی‌های شکلی همپای نمایش‌نامه‌های امروزی است و از مضمونی طنزآمیز برخوردار است. طنزهای این کتاب به مسائل مختلف اجتماعی و سیاسی می‌پردازد و با عینک تیزبین خود زشتی‌ها و نادرستی‌ها را یافته و پس از معرفی و نشان دادن آن به مخاطب، با استعانت از اسلوب مبالغه سعی در محو این پلیدی‌ها از جامعه دارد. این نوشتار با نگاهی به کتاب مذکور و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی می‌کوشد تا با شناخت هر چه بیشتر آثار این شخصیت، گامی در جهت آشنایی دقیق‌تر با فضای جامعه در این دوره تقریباً از یاد رفته برداشته باشد.

Satirist Criticism ofin Ṭayf al-K̲h̲ayāby Ibn Daniyal Mosulil

Literature is a significant part of culture in each society and could illustrate a whole gamut of events and phenomena that have been unfolded before the eyes of a nation over various historical eras. These events have been a force to guide nations through the turns and twists of history. The solid bond between literature and society is a bridge by which the dominant atmosphere of a society in different ages could be illustrated and redesigned from the critical viewpoint of devoted scholars. Therefore, literature could be considered as the cultural identity of each nation. Each line of literature reveals untold secrets of the fate of those who lived and passed away years ago. Thus, literature is not only a part of culture, but it is also the dynamic and revealing component with a number of lessons to offer and learn from.