تحلیل شواهد قرآنی حذف در کتاب سیبویه و تاثیر آن بر مفسران (مطالعه موردی: زجاج، زمخشری، طبرسی و فخر رازی)

سیبویه برای استحکام‌بخشی تحلیل ها و وضع اصول نحوی از شواهد قرآنی بسیاری یاری گرفته است، ازاین‌رو پیداست که کتاب او اثری گران‌سنگ و مرجعی مهم در حوزۀ گرامر یا قواعد نحوی و شواهد قرآنی برشمرده می شود. منابع تفسیری اصیل و موثق، به درک و تفسیر آیات قرآن کمک می کند که در صورت بی‌توجهی به این نکته مفسر در ورطۀ تفسیر به رای یا برداشت های ناروا خواهد افتاد. در میان منابع مختلف تفسیر، منابع نحوی اهمیت بسزایی در فهم درست آیات الهی دارد، این امر می تواند از ضرورت های این پژوهش باشد. این جستار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، به مطالعۀ تحلیل شواهد قرآنی در باب (حذف) در الکتاب و بیان تاثیر یافته های نحوی سیبویه بر روی مفسرانی چون زجاج، زمخشری، طبرسی و فخرالدین رازی می پردازد. اشاره به میزان پذیرش یافته های نحوی سیبویه از شواهد قرآنی از جانب مفسران ازجمله اهداف این پژوهش است. بررسی‌های انجام‌شده، نشان می دهد، تحلیل های این دانشمند نحوی در بیشتر موارد از جانب مفسران مورد تایید واقع شده است و تاثیرپذیری مفسران از این عالم نحوی بیشتر به‌صورت غیرمستقیم است که در اکثر موارد به‌واسطۀ زجاج، زمخشری، یا با نقل‌قول از خلیل و یا انتساب تحلیل به مکتب اهل بصره، دیدگاه سیبویه موردپذیرش قرارگرفته است و در برخی موارد تحلیل های او با نقد تند به‌خصوص از جانب فخر رازی و یا با نقد ملایم مواجه شده است. نکتۀ دیگری که در تحلیل های سیبویه قابل‌ذکر است، توجه او به قواعد نحوی و عناصر زبانی کلام اعم از لفظی و معنایی، در بررسی شواهد قرآنی است. از دیگر نتایج این مقاله اشاره به رویکرد عقل گرایی در برخی از تحلیل های سیبویه و چهار مفسر است که در بیشتر موارد به‌صورت پرسش و پاسخ می باشد.

analysis of qur’anic evidences of omission in the book of siboyeh and its impact on commentators (case study: zajaj, zamakhshari, tabarsi and fakhr razi)

in order to strengthen the analysis and establish syntactical principles, siboyeh has sought help from many quranic evidences. therefore, his book is considered the oldest in the field of syntax science and the study of qur’anic evidences. authentic and reliable sources of interpretation are crucial in understanding and interpreting the verses of the qur’an. ignoring this point may lead commentators to fall into the abyss of misinterpretation. among various sources of interpretation, syntactic sources play a significant role in correctly understanding divine verses. this research focuses on analyzing qur’anic evidences regarding deletion in the al-ketāb. it then compares siboyeh’s interpretations with those of commentators such as zajaj, zamakhshari, tabarsi, and fakhreddin razi. one goal of this research is to assess the extent to which commentators accept siboyeh’s syntactical findings compared to qur’anic evidence. studies show that commentators generally accept siboyeh’s analyses, often indirectly benefiting from them. some commentators have accepted siboyeh’s opinions through zaj, zamakhshari, or by attributing them to the basra school, while others have criticized them. another noteworthy aspect of siboyeh’s analysis is his focus on grammar rules, common expressions among arabs, and context of speech when examining quranic evidence. additionally, this article highlights the rationalistic approach present in some of siboye’s analyses and those of four commentators, often taking the form of questions and answers.