واکاوی صور خیال در چکامۀ ازریه با تکیه بر تصویرهای حماسی

خیال از عناصر اصلی تشکیل دهندۀ شعر و وجه تمایز شعر هنری و کلام ادبی با سخنان عادی است و حتی برخی مانند ارسطو بنیاد تعریف شعر را بر خیال استوار می کنند. قصیدۀ بلند ازریه یکی از قصاید ارزشمند ادب عربی و دارای اسلوب ادبی زیبا و سبکی فاخر و حماسی است. چکامۀ مذکور سرودۀ شاعر توانمند عراقی «محمد کاظم ازری» (1143-1211ه) است که 580 بیت از آن برجای مانده است. از ویژگی های بارز این قصیدۀ بلند، کاربست تصاویر ادبی و خاصه حماسی زیبا، در آن است. شاعر در فرازهای مختلف قصیده، صحنه های نبرد و مبارزه قهرمانان را در قالب تصاویر زیبا، حماسی و خیال انگیز ترسیم کرده است. از آنجا که تاکنون پژوهشی مستقل بر روی تصاویر این چکامۀ ارزشمند ادب عربی و آیینی صورت نگرفته، کار بر روی تصاویر این قصیده با هدف زیباشناسی تصاویر آن، از اهمیت و ضرورت برخوردار است؛ در این مقاله سعی شده به شیوه توصیفیتحلیلی مهم ترین عناصر تشکیل دهندۀ خیال در چکامۀ مزبور واکاوی و تحلیل شود. نتایج مقاله نشان می‌دهد که  شاعر با به کارگیری هنری صور خیال توانسته به خوبی از عهده توصیف صحنه های رزم و پیکار قهرمانان برآید. شاعر از انواع مختلف تشبیه مانند تشبیه بلیغ، تشبیه مقلوب، تشبیه مرکب و تمثیل به مثابه ابزاری هنری جهت ادای بهتر معانی کمک گرفته است؛ هم چنان که با جان بخشی به ابزار جنگی چون شمشیر، نیزه و یا مفاهیم انتزاعی و ذهنی مانند مرگ، روزگار و یا مفاهیم متشکل از اجزاء بیرونی مانند جنگ و... بر پویایی تصاویر خود افزوده است. در کنار انواع مختلف تشبیه و استعاره، کاربست تعابیر کنایی دایرۀ تصاویر قصیده را گسترده تر  ساخته است. افزون بر صور خیال بیانی، مواردی مانند اغراق های هنری، تصاویر تلمیحی و تصاویر شنیداری، شاعر را در ترسیم فضای متناسب با حماسه یاری رسانده است.

An Analytical Study of the Elements of Imagery and Epic in Qasidat al-Uzriyah

Imagination is one of the key component of poetry and distinguishes artistic poetry from prose, so much that such literary theorists as early as Aristotle, founded the definition of poetry on the concept of imagination. Qasidat alUzriyah fi madh alNabi wa Āl alBayt is one of the longest and the most valuable poems in Arabic literature. This ode possesses a striking literary style and displays a glorious epic style. This ode belongs to the late Iraqi poet Muhammad Kazim alUzri, 580 verses of which have survived. One of the salient features of this poem is the use of literary images, especially beautiful images of epic. In various lines of the poem, the poet depicts battle scenes and the glorious feats of ritual heroes by drawing on stunning epic and imaginative images. Since no independent research has been done on the images of this valuable ode of Arabic and ritual literature, such a studying that aims revealing the aesthetics of its imagery is important and necessary. The study tried to enumerate and analyze the most important elements of imagination through a descriptive and analytical method. The results show that the poet has been able to describe the battle scenes and chivalric deeds of the heroes’ fair by sketching the artistic potentials of imagination. The poet has used various types of artistic similes such as eloquent simile, inverted simile, and compound simile as artistic tools to better convey the intended meanings. Likewise, by animating such war tools as swords, spears, or incarnating abstract and mental concepts such as death, times and other concepts consisting of external components of war, the poet has contributed to the dynamism of the images which have gained a remarkable boost as such. In addition to rhetorical images, items such as allusive images and auditory images have helped the poet to map and expand a space appropriate to the epic form and content at hand.