رهیافتی در بن‌مایه‌های ژانر حماسه در شعر قعقاع بن عمرو تمیمی

ادبیات عربی هیچ‌گاه از حماسه به معنای یک ژانر ادبی مستقل با قواعد و هنجارهای مشخص، برخوردار نبوده است؛ اما گاه به اشعار و آثاری برمی‌خوریم که از مضامین و مولفه های حماسی برخوردار است. این اشعار بیشتر به‌صورت چکامه های بلندی هستند که مضمون حماسی در بخش هایی از این چکامه ها به‌ویژه زمانی که به فخر می پردازند دیده می شود. در سروده های شاعران شعر فتوحات در صدر اسلام، گاه با چکامه ها و قطعه هایی برخورد می کنیم که مولفه های حماسی در سراسر آن حضور چشمگیری دارد؛ ازجمله شاعران این سبک قعقاع بن عمرو تمیمی را می توان نام برد. اشعار او علی رغم اندک بودن و پراکندگی برای شناخت پاره ای از مهم‌ترین مولفه های شعر حماسی عربی کارساز است. موضوع برخورداری شعر عربی از حماسه از موضوعات مهم و چالش برانگیز در پژوهش های معاصر است. این پژوهش، ضمن تایید فقدان اثر بلند حماسی در ادبیات عربی، باهدف اثبات پاره ای مضامین و بن مایه های حماسی و حکایت‌های دراماتیک و پهلوانی در شعر عربی سامان‌یافته است. ازاین‌رو پژوهش حاضر کوشیده با روش توصیفی تحلیلی، سه شاخصۀ مهم ژانر حماسه را در اشعار قعقاع بن عمرو تمیمی، شاعر و مبارز عرب در زمان فتوحات اسلامی، تبیین و تحلیل نماید. نتیجه پژوهش نشان داد که شماری از اشعار حماسی قعقاع از مهم ترین سازه های حماسی نظیر: جنگ و رزم آوری، قهرمان با تمام ویژگی های حماسی آن و سبک پرطنین حماسی، برخوردار است؛ اما  به دلیل رشد در محیطی واقع گرا و اسلامی از خصایص حماسه های اسطوره ای مانند طلسم و جادو، اخترشناسی، وجود جانوران عجیب و اجنّه و پریان و عنصر پیشگویی بی بهره است.

An approach to the themes of the epic genrein the poetry of Qaqa ibn Amr Tamimi

Literature has never had an epic meaning, an independent literary genre with specific rules and norms; But sometimes we come across poems and works with epic themes and components. These poems are mostly in the form of long poems, the epic theme of which can be seen in parts of these chants, especially when they are proud. But in the poets of the conquests in the early days of Islam, we sometimes come across ode and fragments with epic components; Among the poets of this style can be named Qaqa ibn Amr Tamimi. His poems, being scattered, are useful for recognizing some of the most critical Arabic epic poetry components. Arabic poetry as an epic is one of the most vital and challenging topics in contemporary research. While confirming the lack of long epic works in Arabic literature, this study has organized to prove some epic themes and dramatic and heroic anecdotes in Arabic poetry. Therefore, the present study has tried to explain and analyze the three essential characteristics of the epic genre in Qaqa ibn Amr Tamimi’s poems, an Arab poet and fighter during the Islamic conquests descriptiveanalytical method. The research results showed that the epic poem of Qaqa has essential epic components such as war and warfare. With all its epic features and the resonant epic style, the hero, growing up in a realistic and Islamic environment, lacks the characteristics of mythical epics such as magic, astronomy, the existence of strange animals and demons, and divination.