بررسی رویش درختچه‌های ارژن amygdalus lyciodes spach و ارتباط آنها با عوامل اقلیمی در دو رویشگاه زوال یافته در استان لرستان

سابقه و هدف: گاه‌شناسی درختی اهمیت ویژه ای در تعیین ارتباط عوامل اقلیمی تاثیرگذار بر رویش درختان دارد. درختچه ارژن amygdalus lyciodes spach یکی از گونه‌های ارزشمند و سازگار در جنگل‌های زاگرس است که متاسفانه در سال‌های اخیر از گزند پدیده زوال در امان نمانده و رویشگاه‌های آن دچار آسیب و خسارت شده‌اند. پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط میزان رویش سالیانه درختجه‌های ارژن با عوامل اقلیمی در دو رویشگاه‌ اصلی آن در استان لرستان انجام شده است.مواد و روش‌ها: به‌منظور انجام این پژوهش دو منطقه جنگلی گایکان و دادآباد در استان لرستان انتخاب شدند. درختچه‌های ارژن در هر دو منطقه، به‌صورت خالص و آمیخته با سایر گونه‌ها حضور دارند و دچار پدیده زوال شده‌اند. با‌توجه به اینکه درهر‌منطقه از نظر شیب، جهت و ارتفاع تفاوت چندانی مشاهده نشد، جهت انجام نمونه‌برداری و اندازه‌گیری ویژگی‌های مورفولوژیکی درختچه‌های ارژن و برآورد درصد خشکیدگی آنها، در هر منطقه پنج قطعه نمونه با ابعاد 100 متر در 100 متر به‌صورت تصادفی استقرار یافت. برای بررسی شدت زوال، در هر قطعه‌نمونه درختچه‌ها بر‌اساس آثار و شواهد وجود زوال، در چهار طبقه کمتر از 5 درصد خشکیدگی، 33 5 درصد خشکیدگی، 66 34 درصد خشکیدگی و بیشتر از 66 درصد خشکیدگی قرار داده شدند. سپس تعدادی دیسک از درختان جنگلی خشکیده یا افتاده، برداشت و پس از آماده‌سازی نمونه‌ها، پهنای دوایر رویشی سالیانه در دو جهت عمود بر هم اندازه‌گیری شد. داده‌های اقلیمی نیز از نزدیکترین ایستگاه‌ هواشناسی به هر منطقه تهیه شد. همچنین تطابق زمانی نمونه‌ها و استانداردسازی داده‌ها نیز انجام گرفت. در نهایت همبستگی بین شاخص‌های اقلیمی مورد‌ نظر با پهنای دوایر سالیانه، در طی یک دوره 30 ساله، با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شد. تمام آنالیزهای آماری با استفاده از نرم‌افزارهای spss 17و arstan انجام شد.یافته‌ها: بر‌اساس نتایج، در منطقه گایکان با شدت خشکیدگی بیشتر، میانگین رویش درختچه‌های ارژن نیز بیشتر بود، همچنین، حداقل، میانگین و حداکثر درجه‌حرارت هوا در ماه‌ مارس(اواسط اسفند تا اواسط فروردین) بیشترین همبستگی را با میانگین رویش‌شعاعی درختچه‌های ارژن نشان دادند (ضریب‌همبستگی 33،37 و33 درصد)، در‌حالیکه در منطقه دادآباد (با خشکیدگی کمتر)، حداقل و میانگین درجه‌حرارت هوا در ماه‌ می (اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد) همبستگی بالاتری با رویش از خود نشان داد(44 و36 درصد). در‌خصوص ارتباط بین بارندگی و رویش نیز در منطقه گایکان بیشترین همبستگی در اردیبهشت ماه(65 درصد) و در دادآباد بیشترین همبستگی در آبان‌ماه ملاحظه شد(ضریب همبستگی 47 درصد). نتیجهگیری: با‌توجه به روند رویش گونه ارژن در سال‌های اخیر، می‌توان استنباط کرد که این گونه در طول زمان با کاهش رشد همراه بوده است. در خصوص همبستگی دمای هوا(حداقل، میانگین و حداکثر دما) در بهمن و اسفند با میزان رویش ارژن در منطقه گایکان می‌توان بیان داشت که در مناطق مرتفع و سردسیر، افزایش دمای هوای زمستان و اوایل فصل رشد، موجب کاهش اثرات منفی سرما شده و می‌تواند باعث افزایش رویش شعاعی درختان شود. در منطقه دادآباد نیز مناسب بودن شرایط آب و هوایی در آغاز فصل رویش و بالا بودن دمای هوا و شروع فعالیت کامبیوم درخت میتواند منجر به افزایش رویش در فصل رشد شود.

investigating the relationship between the growth of amygdalus lyciodes spachs shrubs and climatic factors in two degraded habitats in lorestan province

background and objectives: dendrochronology analyses have particular importance in evaluating the climate variables that affect tree growth. amygdalus lyciodes spachs is one of the valuable and adaptive species in the zagros forest unfortunately has not been spared from the deterioration phenomenon in recent years and its habitats have been damaged. the present study aimed to investigate the relationship between the annual growth of amygdalus lyciodes spachs and climatic factors in its two main habitats in lorestan province. materials and methods: to conduct this research, two forest regions gaikan and dadabad were selected in lorestan province. in both area, amygdalus lyciodes spachs shrubs are in decline and present in a pure form and mixed with other species. given that there is little difference in slope, aspect, and elevation across the region, to take samples and measure the morphological characteristics of amygdalus lyciodes spachs shrubs and estimate their drying percentage, 5 sample plots with dimensions of 100 meters by 100 meters were randomly established in each area. to estimate the dieback severity, the shrubs, were categorized into 4 classes (dryness< 5%, 5 33 % , dryness 34 66% dryness, >66% dryness, and dead wood) based on the signs and evidence of deterioration. according to the purpose of the research, several disks were collected from dead or fallen trees. after the preparation of samples, the width of growth rings was obtained from two perpendicular directions of each disk. climate data were collected from the nearest synoptic station, then cross dating of samples and data standardization were performed. relationship between annual growth rings and climate factors determined by pearson correlation coefficient over 30 year. all analyses were performed by spss17 and arstan software. results: based on the results, in the gaykan region, where the severity of dieback was higher, the average growth of amygdalus lyciodes spachs shrubs was also greater. additionally, the minimum, average, and maximum air temperatures in march (mid february to mid april) showed the highest correlation with the average radial growth of amygdalus lyciodes spachs shrubs (correlation coefficients of 33%, 37%, and 33%, respectively). in contrast, in the dadabad region (with less dieback), the minimum and average air temperatures in may (mid april to mid june) exhibited a higher correlation with growth (44% and 36%, respectively). regarding the relationship between precipitation and growth, the highest correlation in the gaykan region was observed in may (65%), while in dadabad, the highest correlation was observed in november (correlation coefficient of 47%).conclusion: considering the growth trend of the amygdalus lyciodes spachs species in recent years, it can be inferred that this species has experienced a decline in growth over time. regarding the correlation between air temperature (minimum, average, and maximum temperatures) in february and march with the growth of arjan in the gaykan region, it can be stated that in high altitude and cold regions, an increase in winter temperatures and early growing season temperatures can reduce the negative effects of cold and may lead to an increase in the radial growth of trees. in the dadabad region, favorable climatic conditions at the beginning of the growing season, along with higher temperatures and the activation of the tree’s cambium, can also contribute to increased growth during the growing season.