ارزیابی روند احیاء مشخصه‌های خاک و تنوع زیستی پوشش علفی مسیرهای چوبکشی رها شده (منطقه مورد مطالعه: جنگل‌های هزارجریب شهرستان نکا)

سابقه و هدف:در دهه‌های گذشته، بهره‌برداری‌های بیش از حد و غیر اصولی از منابع جنگلی سبب نابودی بسیاری از بوم‌سازگان‌های جنگلی شده که تبعاتی چون فرسایش، سیل، رانش، هدر رفت خاک و کاهش منابع ژنتیکی زیست‌کره را به دنبال داشته است. با احداث جاده‌ها و مسیرهای چوبکشی، مشخصه‌های فیزیکی (ساختار خاک)، شیمیایی، زیستی، جوامع میکروبی خاک، عمق لاشبرگ و همچنین ساختار و جوامع گیاهی (چوبی و علفی) کنار جاده تحت تاثیر قرار گرفته و تغییر می‌کند. در سال‌های اخیر مطالعاتی در رابطه با بررسی روند احیاء خصوصیات خاک در مسیرهای چوبکشی در در لایه‌های سطحی خاک و سابقه کوتاه بهره‌برداری انجام شده است. اما در این پژوهش به بررسی روند بازیابی برخی از مشخصه‌های خاک در سه عمق نمونه‌برداری و تنوع زیستی پوشش علفی در مسیر‌های چوبکشی رها شده با سابقه بهره‌برداری طولانی مدت در جنگل‌های منطقه هزارجریب نکا (حوزه نکاء ظالمرود) پرداخته شده است.مواد و روش‌ها:در تحقیق حاضر، چهار مسیر چوبکشی با سنین 15، 25، 35 و 45 ساله انتخاب و نمونه‌برداری از خاک در این مسیرها در سه عمق 10 0، 20 10 و 30 20 سانتی‌متری و در سه تکرار انجام شد. در این تحقیق مشخصه‌هایی چون چگالی ظاهری، تخلخل، درصد رطوبت، بافت خاک، شاخص‌های پایداری خاکدانه و کربن آلی در آزمایشگاه اندازه‌گیری و همچنین با ثبت فراوانی گونه‌های علفی در هر قطعه نمونه، اندازه‌گیری تنوع زیستی گیاهی در قالب شاخص‌های عددی تنوع گونه‌ای، غنای گونه‌ای و یکنواختی در هر یک از مسیرهای چوبکشی رها شده صورت پذیرفت. جهت تجزیه آماری داده‌ها از آزمون پارامتریک تجزیه واریانس (برای سنین مختلف مسیر‌های چوبکشی) و همچنین به‌ منظور بررسی رابطه ویژگی‌های خاک با شاخص‌های مختلف تنوع زیستی، پس از استاندارد‌سازی داده‌ها با استفاده از ماتریس همبستگی از روش تجزیه به مولفه‌های اصلی (pca) استفاده شد. یافته‌ها:نتایج نشان داد که بسیاری از مشخصه‌های خاک و شاخص‌های تنوع و غنا در بین مسیرهای چوبکشی با سنین مختلف دارای تفاوت معنی‌داری با یکدیگر بوده‌اند. در هر سه عمق نمونه‌برداری از خاک بیش‌ترین مقدار مشخصه‌هایی چون رطوبت (44.08، 29.04، 27.47 درصد)، تخلخل (38.62، 36.18، 32.49 درصد)، میانگین وزنی قطر خاکدانه (4.66، 4.56، 4.21 میلی‌متر)، در مسیر چوبکشی 45 ساله (به ترتیب عمق از راست به چپ) و کم‌ترین مقدار رطوبت (26.19، 24.67، 22.68درصد)، تخلخل (30.10، 29.39، 27.75 درصد)، میانگین وزنی قطر خاکدانه (4.41، 4.30، 4.09 میلی‌متر)، نیز در مسیر چوبکشی 15 ساله اندازه‌گیری شد . نتایج تحلیل مشخصه چگالی ظاهری خاک حاکی از آن بوده است که مسیر چوبکشی 15 ساله بیش‌ترین مقدار (1.82، 1.89، 1.91 گرم بر سانتی‌متر مکعب) و مسیر چوبکشی 45 ساله کم‌ترین مقدار (1.60، 1.71، 1.78 گرم بر سانتی‌متر مکعب) این مشخصه را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بیش‌ترین مقدار شاخص‌های تنوع سیمپسون (0.78) و شانون وینر (1.84) و شاخص غنای مارگالف (3.81) نیز در مسیر چوبکشی 45 ساله اندازه گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه‌های اصلی نیز حاکی از همبستگی بالای بسیاری از مشخصه‌های خاک با شاخص‌های تنوع زیستی و غنای پوشش علفی در مسیرهای چوبکشی 45 ساله بوده است.نتیجه‌گیری:طبق نتایج تحقیق حاضر مقادیر بسیاری از مشخصه‌های خاک و شاخص‌های تنوع زیستی در مسیرهای با سن بهره‌برداری 45 سال نزدیک به مقدار آن‌ها در مناطق شاهد بوده است. بسیاری از این مشخصه‌ها حتی با گذشت مدت زمان 45 سال از سن بهره‌برداری مسیر‌های چوبکشی هنوز دارای اختلاف معنی‌داری در هر سه عمق نمونه‌یرداری از خاک نسبت به مناطق شاهد بوده‌اند. این یافته‌ها نشان دهنده عدم بازیابی و احیاء کامل خاک‌های کوبیده شده پس از گذشت مدت زمان 45سال از عمر مسیرهای چوبکشی می‌باشد. به همین سبب و با توجه به نتایج تحقیق حاضر، جهت تسریع روند بازیابی مسیرهای چوبکشی، مدیریت مسیرهای چوبکشی، رعایت دستورالعمل‌ها حین انجام عملیات چوبکشی و پس از آن، پیشنهاد می شود.

assessment of the recovery of soil physical properties and ground vegetation diversity in abandoned skid trails (case study:hezarjarib forests neka province)

background:in recent decades, excessive and unsustainable logging of forest resources has led to the destruction of many forest ecosystems, resulting in consequences such as erosion, floods, landslides, soil loss, and a reduction in the biosphere’s genetic resources. the construction of roads and logging trails has affected and altered physical (soil structure), chemical, and biological properties, soil microbial communities, litter depth, as well as the structure and communities of woody and herbaceous vegetation along the roadsides. in recent years, studies have been conducted on the recovery process of soil properties in skid trails, primarily focusing on surface soil layers and short term logging histories. however, this research examines the recovery trends of selected soil properties at three sampling depths and the biodiversity of herbaceous cover in abandoned skid trails with long term logging histories in the forests of the hazarjarib neka region (neka zalemrood district). materials and methods:in the present study, four logging trails with ages of 15, 25, 35, and 45 years were selected, and soil sampling was conducted in these trails at three depths (0 10, 10 20, and 20 30 cm) with three repetitions. in this research, characteristics such as bulk density, porosity, moisture content, soil texture, soil aggregate stability indices (including mean weight diameter and geometric mean diameter of aggregates), and organic carbon were measured in the laboratory. additionally, by recording the frequency of herbaceous species in each sample plot, plant biodiversity was assessed in terms of numerical indices, including species diversity, species richness, and evenness in each of the abandoned logging trails.the presence or absence of significant differences in soil properties related to the skid trail age was determined using a one way analysis of variance test. principal component analysis (pca) was utilized to establish the relationship between different soil characteristics and biodiversity indices within the studied skid trails.results:the results showed that many soil characteristics and indices of diversity and richness differed significantly among different ages of skid trails. the highest values for characteristics such as moisture (44.08, 29.04, 27.47% ), porosity(38.62, 36.18, 32.49%), soil aggregate stability indices (4.66, 4.56, 4.21 mm) were measured in the 45 year old skid trail across all three soil sampling depths (from right to left in order of depth), while the lowest values moisture (26.19,24.67,22.68%), porosity (30.10, 29.39, 27.75%), soil aggregate stability indices (4.41, 4.30,4.09 mm) were observed in the 15 year old trail. the results of the analysis of bulk density indicated that the 15 year old skid trail had the highest value (1.82, 1.89, 1.91g/cm3), while the 45 year old skid trail had the lowest value (1.60, 1.71, 1.78 g/cm3) for this characteristic. the highest values for simpson’s(0.78) and shannon wiener’s diversity indices (1.84) and margalef’s richness index (3.81) were recorded in the 45 year old skid trail. the results of the principal component analysis also indicated a high correlation between many soil characteristics and biodiversity and richness indices of herbaceous cover in the 45 year old skid trail.conclusion:according to the results of the present study, the values of many soil properties and biodiversity indices in the 45 year old skid trails were close to those in the control areas. however, even after 45 years since logging operations, many of these properties still showed significant differences at all three soil sampling depths compared to the control areas. these findings indicate that compacted soils have not fully recovered after 45 years. therefore, based on the study’s results, it is recommended to implement proper skid trail management, adhere to operational guidelines during and after logging activities, and take measures to accelerate the recovery process of skid trails.