بررسی وضعیت زادآوری در توده‌های طبیعی و بهره‌برداری‌شده جنگل‌های میرآباد استان آذربایجانغربی

سابقه و هدف: جنگل‌های زاگرس ازنظر وسعت، پراکنش، تنوع گونه‌ای و فرآورده‌های جنگلی نقش بسیار مهمی ‌در زندگی بخش عظیمی ‌از ساکنان خود را بر عهده‌دارند و درعین‌حال یکی از مهم‌ترین منابع بیولوژیکی و ذخایر ژنتیکی ایران به‌شمارمی‌آیند. میزان زادآوری و پایداری بوم‌سازگان جنگل‌های زاگرس، به دلیل چرای بی‌رویه دام، قطع بی‌رویه درختان برای تامین سوخت و همچنین جمع‌آوری بذر درختان توسط مردم، از شرایط مناسب به دور می‌باشد؛ پس با توجه به موارد ذکر شده جهت رسیدن به اهمیت حفاظت در جنگل‌های زاگرس، در پژوهش حاضر مشخصه‌های کمی زادآوری در توده‌های طبیعی و بهره‌برداری شده بررسی گردید.مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر در جنگل‌‌های زاگرس شمالی، واقع در شهرستان میرآباد استان آذربایجان غربی در دو توده با مساحت نزدیک به پنج هکتار انجام شد. با توجه به سطح محدود توده‌ها و ارزش اطلاعاتی داده‌ها، آماربرداری به‌صورت صد در صد انجام گرفت. به این ‌منظور با توجه به اهداف مطالعه، جهت افزایش دقت، کل منطقه مورد مطالعه، در هر دو توده، به موزاییک‌هایی (پلات) با ابعاد 40 ×40 متر تقسیم‌بندی شد. سپس در هر موزاییک کلیه زادآوری‌ها و منشا رویشی آن‌ها (شاخه‌‌زاد و دانه‌زاد) در دو کلاسه قطری و ارتفاعی مشخص و اندازه‌‌گیری شد. ارتفاع زادآوری‌هایی که تا 130 سانتی‌متر ارتفاع داشتند، به سه کلاسه ارتفاعی (0-45 سانتی‌متر، 45-90 سانتی‌متر و 90-130 سانتی‌متر) و زادآوری‌هایی که بالای 130 سانتی‌متر ارتفاع داشتند در کلاسه قطری 5 سانتی-متر و در سه ‌طبقه قطری (0-2.5 سانتی‌متری، 2.5-5 سانتی‌متری و 5-7.5 سانتی‌متر) بررسی شدند. برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف (kolmogorov-smirnov) استفاده شد. در تجزیه‌وتحلیل انجام‌ شده، زمانی که داده‌ها توزیع نرمال داشتند، از آزمون‌‌های تی مستقل (independent - samples t test)، تجزیه واریانس یک‌طرفه (one-way anova) و آزمون تعقیبی توکی (tukey) استفاده شد و زمانی که داده‌ها نرمال نبودند از آزمون‌های ناپارامتری کروس-کال‌والیس (kruskal-wallis) و من‌ویتنی (mann-whitney u) استفاده شد.یافته‌ها: نتایج حاصل از اندازه‌گیری زادآوری در سطح توده طبیعی و بهره‌برداری شده نشان داد که تعداد زادآوری در توده طبیعی برابر با 1933 اصله در هکتار (623 اصله دانه‌زاد و 1310 اصله شاخه‌زاد) و در توده بهره‌برداری شده برابر 247 اصله در هکتار (88 اصله دانه‌زاد و 159 اصله شاخه‌زاد) است. میانگین زادآوری در گونه‌های مختلف در توده طبیعی برابر 42.02 و در توده بهره‌برداری شده برابر 8.99 اصله در هکتار بود و اختلاف دو توده در سطح اطمینان 99 درصد معنی‌دار بود. پنج گونه اصلی که بیشترین زادآوری را داشتند و در طبقات ارتفاعی و قطری مورد بررسی قرار گرفتند عبارت بودند از دارمازو (quercus infectoria)، ویول (quercus libani)، زالزالک (crataegus aronia l)، گلابی وحشی (pyrus spp) و نسترن (rosa canina) که میانگین زادآوری در طبقه ارتفاعی آن‌ها بر اساس نتایج در توده طبیعی برابر 84.33 اصله و در توده بهره‌برداری شده برابر 12.53 اصله در هکتار بود و دو توده در سطح اطمینان 99 درصد اختلاف معنی‌دار داشتند. همچنین میانگین زادآوری در طبقه قطری گونه‌های اصلی مورد بررسی در توده طبیعی، برابر 40.6 اصله و در توده بهره‌برداری شده، برابر 4.8 اصله در هکتار بود و دو توده در این طبقه نیز در سطح اطمینان 99 درصد اختلاف معنی‌دار داشتند.نتیجه‌گیری: آگاهی از وضعیت کمی و کیفی تجدید حیات این جنگل‌ها اهمیت زیادی در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی جنگل‌های زاگرس دارد. با توجه به وضعیت توده طبیعی (کمتر دست‌خورده) و پی بردن به تاثیر مثبت حفاظت و عدم بهره‌برداری بیش از توان از جنگل-های این ناحیه، می‌توان به این نتیجه رسید که در صورت مدیریت مناسب جنگل‌های بهره‌برداری شده، این جنگل‌ها نیز توانایی بازسازی و احیا را دارند؛ بنابراین لازم است قبل از زوال توان زادآوری طبیعی، با انجام تحقیقات بیشتر و مشارکت جنگل‌نشینان در حفظ و احیا این جنگل‌ها گام‌های مثبتی برداشت.

investigating the state of regeneration in natural and exploited stands of mirabad forests in west azarbaijan province

background and objectives: in terms of size, distribution, species diversity and forest products, zagros forests play a vital role in the lives of a large part of its residents, and at the same time, they are considered one of the most important biological resources and genetic reserves of iran. the productivity and stability of the zagros forest ecosystems are being destroyed due to the excessive grazing of livestock, the excessive cutting of trees for fuel supply, and the collection of tree seeds by people. therefore, according to the mentioned cases, in order to achieve the importance of protection in zagros forests, in the present study quantitative characteristics of regeneration in natural and exploited stands were investigated.materials and methods: the research was conducted in the forests of north zagros, specifically in the area around mirabad city, located in west azarbaijan province, across two stands with an area of nearly five hectares. to ensure comprehensive data collection, the entire study area was divided into 40 x 40-meter plots, allowing for precise measurement. each plot was thoroughly examined to identify and measure all instances of regeneration, including both shoots and seeds, within specific diameter and height classes. regeneration s up to a height of 130 cm were categorized into three distinct height classes: 0-45 cm, 45-90 cm, and 90-130 cm. for regenerations taller than 130 cm, the analysis focused on diameter classes, specifically 0-2.5 cm, 2.5-5 cm, and 5-7.5 cm. to assess the normality of the data, the kolmogorov-smirnov test was employed. when data were normally distributed, statistical analyses included the independent-samples t test, one-way anova, and tukey’s post hoc test. for non-normally distributed data, the study used the kruskal-wallis and mann-whitney u tests to draw conclusions.findings: the results of the measurement of regeneration at the level of natural and exploited stands showed that the number of regenerations in the natural stand is equal to 1933 plants per hectare (623 seed breeding and 1310 branch breeding) and in the exploited plant it is equal to 247 plants. per hectare (88 seed breeding and 159 branch breeding). the average fertility of different species in the natural stand was 42.02 and in the exploited stand was 8.99 stems per hectare, and the difference between the two stands was significant at the 99% confidence level. the five main species that had the highest regeneration and were investigated in the altitude and diameter classes were quercus infectoria, quercus libani, crataegus aronia l, pyrus spp and rosa canina, whose average regeneration in the altitude class is equal to 84.33 stems and in the exploited stand was equal to 12.53 stems per hectare, and the two stands had a significant difference at the 99% confidence level. also, the average fertility in the diameter class of the main investigated species in the natural stand was 40.6 plants and in the exploited plant was 4.8 plants per hectare, and the two stands in this class also had a significant difference at the 99% confidence level.conclusion: knowledge of the quantitative and qualitative state of regeneration of these forests is very important in the management planning of zagros forests. considering the state of the natural mass (less disturbed) and realizing the positive effect of protection and non-exploitation of the forests of this area, it can be concluded that if the exploited forests are properly managed, these forests will also have the ability have reconstruction and revival; therefore, it is necessary to take positive steps by conducting more research and participation of forest dwellers in preserving and reviving these forests before the loss of natural reproductive power.