ارزیابی آسیب‌پذیری اکوسیستم جنگلی و اولویت‌بندی عوامل تخریب منطقه دادآباد خرم‎آباد

سابقه و هدف:امروزه، پیشگیری و یا کاهش پیامدهای نامطلوب ناشی تخریب و افزایش آسیب پذیری اکوسیستم‌های جنگلی به یکی ازمهمترین اهداف مدیران منابع طبیعی در سراسر جهان تبدیل شده است. وجود کاربری‌های ناسازگار یکی از مهم‌ترین تهدیدات برای اکوسیستم‌های جنگلی بخصوص تنوع‌زیستی آن‌ها به شمار می‌رود. برای کشف و ارزیابی چنین تهدیداتی که زمینه‌ساز تغییرات در سطح اکوسیستم‎های جنگلی است، استفاده از فنون و ابزارهایی همچون سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی با برخورداری از امکانات تحلیلی می‌توانند نقش بسزایی در تولید اطلاعات مکانی داشته باشند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی تخریب در اکوسیستم جنگلی دادآباد بر پایه مدل تخریب زیر واحدهای کاری و بررسی مهم‌ترین فعالیت‌های انسانی زمینه‌ساز تخریب در منطقه است. مواد و روش ها:بدین منظور، برای کمی نمودن سنجه‌های سیمای سرزمین از نقشه کاربری/پوشش جنگلی منطقه دادآباد با 13 زیر حوزه استفاده شد. برای تهیه نقشه کاربری/پوشش، ابتدا تصویر ماهواره‌ای لندست را پیش‌پردازش نموده و تصویر در طبقات مختلف کاربری طبقه‌بندی شد. بدین منظور از تصاویر ماهواره‎ای مربوط به دوره‌ زمانی 30 ساله (2018 1988) استفاده شد تا در تحلیل ساختاری با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین از آن استفاده شود. ﻳﻜﻰ از مزیت‌های ارزﻳﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ سنجه‌های ﺳﻴﻤﺎى ﺳﺮزﻣﻴﻦ، آﮔﺎﻫﻰ از ﻣﻴﺰان ﺷﺪت ﺗﺨﺮﻳﺐ در ﺳﻴﻤﺎى ﺳﺮزﻣﻴﻦ در کوتاه‌ترین زﻣﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎ داده رﻗﻮﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ قابل‌مقایسه ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در آﻳﻨﺪه اﺳﺖ. سپس با توجه به مدل تخریب سیمای سرزمین، درجه آسیب‌پذیری بوم‌شناختی، تعیین شدت فعالیت‌ها و میزان تخریب در سیمای سرزمین محاسبه شد. در ادامه، ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺨﺮﻳﺐ به‌دست‌آمده، ﺗﺤﻠﻴﻞ و پهنه‌بندی ﺳﻴﻤﺎى ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ. در پایان از روش anp طبق نظر کارشناسان، جهت اولویت‌بندی مهم‌ترین فعالیت‌های انسانی زمینه‌ساز تخریب در منطقه استفاده شد. روش anp یکی از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره است که در این تحقیق از این روش جهت طبقه‌بندی فعالیت‌های انسانی موثر بر تخریب در منطقه استفاده شده است، از مهمترین دلایل به‌کارگیری این روش در مقایسه با سایر روش‌های mcdm، در نظر گرفتن وابستگی یا رابطه بین عوامل و همچنین استفاده از تجزیه‌وتحلیل شبکه ساختار غیرخطی است. جهت دستیابی به این هدف ابتدا مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز تخریب پوشش جنگلی در منطقه دادآباد از مرور منابع در این زمینه استخراج شد. محاسبات مربوط به روش anp و با مدل تصمیم‌گیری با معیارهای چندگانه در نرم‌افزارsuper decision انجام‌شده است.یافته ها:زیر حوزه‌های 3 و 5 در منطقه دارای بالاترین عدد تخریب سیمای سرزمین بوده و زیر حوزه‎های 4، 8، 9، 12 و 13 دارای کمترین تکه‌تکه شدگی هستند. همچنین درمجموع، 58.40 درﺻﺪ از کل ﻣﺴﺎﺣﺖ منطقه دادآباد ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﻢ و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ محدودیت‌های اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ که دﻟﻴﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﻣﻴﺰان ﺗﺨﺮﻳﺐ در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻰ، ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻰ و ﺻﻌﺐ‌‎اﻟﻌﺒﻮر ﺑﻮدن آن ﺑﻮده و لذا ﻣﻴﺰان ﻛﻤﺘﺮى ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ فعالیت‌های اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ، 33.25 درﺻﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎزﺳﺎزى و اﺣﻴﺎء و 8.37 درﺻﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻔﺎﻇﺘﻰ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﺷﺪ. نتیجه گیری:از بین عوامل مختلف نیز سه عامل تبدیل اراضی ملی به کشاورزی، وجود مسائل اقتصادی اجتماعی و فعالیت‌های عمرانی گسترده (جاده‌سازی) به ترتیب با وزن‌های نهایی 0.2، 0.182 و 0.18 از مهم‌ترین پارامترهای ایجادکننده تخریب در منطقه هستند. نتایج حاصل از این تحقیق می تواند با اولویت بندی مهمترین عوامل تخریب جنگل های استان لرستان، نقش قابل ملاحظه ای در کارایی و موفقیت برنامه‌های حفاظت و مدیریت این جنگل‌ها داشته باشد.

assessment of forest ecosystem vulnerability and prioritization of degradation factors of dadabad region of khorramabad

abstractbackground and objective:nowadays, prevention or reduction of undesirable consequences due to degradation and increased vulnerability of forest ecosystems has become one of the most important goals of natural resource managers around the world. the existence of incompatible land uses is considered one of the most important threats to forest ecosystems, especially their biodiversity. to discover and evaluate such threats, which pave the ground for changes at the ecosystem level, using techniques and tools such as remote sensing and geographic information systems with analytical capabilities can play a major role in producing spatial information. the aim of this research is to evaluate degradation in the dadab forest ecosystem based on the degradation model of working sub units and investigate the most important human activities paving the ground for degradation in the area.materials and methods:to quantify landscape metrics, the land use/forest cover map of the dadab region with 13 sub basins was used. to prepare the land use/cover map, satellite imagery was first pre processed and the image was classified into different land use classes. for this purpose, satellite images from the 30 year period (2018 1988) were used to analyze the structure using landscape metrics. one of the advantages of assessment using landscape metrics is timely awareness of the intensity of degradation in the landscape in the shortest possible time with quantitative data that can be compared with future re studies. then, based on the landscape degradation model, the ecological vulnerability degree was determined, the intensity of activities and the amount of degradation in the landscape were calculated. subsequently, based on the degradation coefficients obtained, landscape analysis and mapping were carried out. finally, the anp method was used, based on expert opinions, to prioritize the most important human activities paving the ground for degradation in the area. the anp is one of the multi criteria decision making methods used in this research to classify the human activities affecting degradation in the area; one of the most important reasons for using this method compared to other mcdm methods is considering the interdependence or relationship between factors as well as using nonlinear network structure analysis. to achieve this goal, first, the most important factors paving the ground for forest cover degradation in the dadab region were extracted by reviewing the resources in this field. calculations related to the anp method with a multi criteria decision making model were performed in the super decision. findings:sub basins 3 and 5 had the highest numbers of landscape degradation in the dadab region, and sub basins 4, 8, 9, 12, and 13 had the least fragmentation. in total, 40.58% of the total area of dadab was identified with low degradation and development potential that can be developed by considering ecological constraints. it is noteworthy that the reason for the low degradation rate in these areas was their mountainous and inaccessible nature, and therefore they were less affected by human activities. also, 25.33% needed restoration and rehabilitation, and 37.8% needed protection measures.conclusion:among the various factors, the three factors of converting national lands to agriculture, socio economic issues, and widespread development activities (road construction) were the most important parameters for degradation in the area with final weights of 2.0, 182.0, and 18.0, respectively. the results of this study can play a significant role in the effectiveness and success of protection and management programs for lorestan province’s forests by prioritizing the most important factors of forest degradation.