تغییرپذیری فرم‌های اصلی و ثانویه هوموس در مقیاس محلی در رابطه با شاخص‌های مورفومتری

سابقه و هدف: فرم‌ هوموس خاک تحت تاثیر عوامل زیستی مانند نوع پوشش گیاهی و موجودات خاک بر روی عوامل غیر زیستی مانند اقلیم، توپوگرافی و سنگ‌بستر تکامل می‌یابد؛ بنابراین شاخص مهمی در جنگل است. پژوهش‌ها نشان داده که تغییرات ارتفاع از سطح دریا تاثیر معنی‌داری بر تغییرات فرم هوموس دارد لیکن رابطه آن با تغییرات متغیرهای مرتبط با ریخت‌شناسی توپوگرافی مبهم است. این پژوهش باهدف تعیین رابطه شاخص‌های مورفومتری توپوگرافی با تغییرات فرم‌های هوموس در مقیاس محلی انجام شد.مواد و روش‌ها: در شیب یک گرادیان ارتفاعی 200 تا 1000 متری با استفاده از 510 پروفیل هوموس، فرم‌های اصلی و ثانویه هوموس با استفاده از طبقه‌بندی فرم‌های هوموس خشکی‌زی تروفرم (مناسب برای جنگل‌های کوهستانی معتدله) به روش طبقه‌بندی اروپایی در مساحت 1700 هکتار از سری اول جنگل شصت کلاته تعیین شد. مشخصه‌های اولیه و ثانویه توپوگرافی از مدل رقومی زمین باقدرت تفکیک مکانی 10 متر به دست آمد. از آنالیز تشخیص و رگرسیون برای تعیین روابط استفاده شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد طبقه‌بندی منطقه به دو حد ارتفاعی پایین‌بند کمتر از 599 متر و میان‌بند بالاتر از 600 متر باعث افزایش ضریب صحت کلی برای فرم هوموس اصلی به ترتیب 55 و 14 درصد و برای فرم هوموس ثانویه 83 و 58 درصد خواهد شد. ضریب کاپا نیز برای فرم هوموس اصلی دو منطقه پایین‌بند و میان‌بند به ترتیب 112 و 49 درصد افزایش یافت. در پایین‌بند فراوانی فرم هوموس اصلی مول بیشتر بود حال‌آنکه دو فرم هوموس اصلی مودر و آمفی در میان‌بند فراوانی بیشتری داشتند. تغییرات فرم‌های هوموس ثانویه نشان داد که در پایین‌بند فراوانی یومول بیشترین است، حال‌آنکه یومودر در میان‌بند بیشترین فراوانی را داشت. درمجموع فراوانی فرم‌های هوموس یوماکروآمفی، یومزوآمفی و لپتوآمفی در میان‌بند بیشتر از پایین‌بند بود. برخلاف یافته‌های پژوهشی قبلی مشخص شد ارتفاع از سطح دریا ارتباط منفی با تغییرات فرم هوموس اصلی و ثانویه در میان‌بند دارد حال‌آنکه ارتباط مثبتی در پایین‌بند داشت و البته ارتباط شیب برعکس آن بر تغییرات فرم‌های هوموس اثر می‌گذارد. رابطه انحنای نیمرخی و انحنای مسطح با فرم هوموس اصلی و ثانویه در پایین‌بند و میان‌بند مثبت بود؛ به دیگر سخن با افزایش تقعر دامنه در جهت شیب و تحدب دامنه عمود بر شیب تمامی افق‌های دیفرانسیل هوموس حضور خواهند داشت و باعث تشکیل ساختمان خاکدانه بزرگ زیستی در افق نیمه آلی ah خواهد شد که حضور یومول و لپتوآمفی را توضیح می‌دهد. شاخص رطوبت توپوگرافی نیز در پایین‌بند و میان‌بند رابطه مثبتی با تغییرات فرم‌های هوموس اصلی و ثانویه داشت که نشان می‌دهد با افزایش رطوبت خاک که ناشی از محتوای ماده آلی بیشتری در افق‌های سطحی خاک است، فرم هوموس اصلی به‌طرف مودر تمایل خواهد یافت.نتیجه‌گیری: ارتباط تغییرات فرم‌های هوموس اصلی و ثانویه با شاخص‌های مورفومتری نشان داد که روند تغییرات ارتفاع از سطح دریا و شیب با تغییرات فرم‌های هوموس در پایین‌بند و میان‌بند به‌صورت یکسان نیست و عکس همدیگر است که تاکید می‌نماید در بررسی‌هایی با مقیاس محلی توجه به جزئیات نتایج را دقیق‌تر خواهد نمود. از بین مشخصه‌های ثانویه شاخص رطوبت توپوگرافی به‌عنوان متغیری اثرگذار بر تغییرات فرم‌های هوموس معرفی شد. وضعیت تحدب و تقعر دامنه می‌تواند با تغییر بر دخل‌وخرج آب، رطوبت و زهکشی افق نیمه آلی ah تغییرات معنی‌داری بر فرم‌های هوموس اصلی و ثانویه داشته باشد.

variability of main and secondary humus forms in relation to morphometric indices at local-scale surveys

background and objectives: the formation of soil humus is shaped by both biological and non-biological elements. biological factors include vegetation type and soil organisms, while non-biological factors encompass climate, topography, and bedrock. therefore, soil humus form serves as a crucial indicator in forest ecosystems. previous studies have established a clear correlation between changes in humus form and variations in elevation, yet the connection between humus form and topographical morphology remains uncertain. hence, this research seeks to elucidate the relation between local-scale changes in humus forms and topographic morphometric indices..materials and methods: variables were derived from 510 humus profiles, categorizing the main and secondary humus forms based on the european classification method for terrestrial humus forms, which is specifically designed for temperate mountain forests. the data was collected along an altitude gradient spanning from 200 to 1000 meters within a 1700-hectare area in district one of shastkalate forest. primary and secondary topographic attributes were extracted from a digital terrain model (dtm) with a spatial resolution of 10 meters. discriminant and regression analysis were employed to establish the relationships between variables.results: the results indicated that dividing the region into two altitude ranges had a significant impact on the accuracy of humus form classification. in the low altitude range (below 599 meters), the overall accuracy coefficient for the main humus form increased by 55%, and for the secondary humus form by 83%. in the middle altitude range (above 600 meters), the overall accuracy coefficient increased by 14% for the main humus form and by 58% for the secondary humus form. additionally, the kappa coefficient increased by 112% and 49% for the main humus form in the low and middle-altitude regions, respectively. regarding humus form abundance, the mull form was more prevalent in the low altitude zone, while the moder and amphi forms were more abundant in the middle zone. in terms of secondary humus forms, eumoll was most abundant in the low altitude zone, while eumoder dominated the middle zone. furthermore, the frequencies of eumacroamphi, eumesoamphi, and leptoamphi forms were higher in the middle zone compared to the low altitude zone. contrary to previous research findings, it was observed that altitude had a negative relationship with changes in primary and secondary humus forms in the middle altitude range, while it had a positive relationship in the low range. similarly, the slope had an opposite effect on humus form changes. profile curvature and plane curvature exhibited a positive relationship with primary and secondary humus forms in both the low and middle altitude ranges. this implies that an increase in domain concavity along the slope direction and convexity perpendicular to the slope leads to the presence of all humus differential horizons and the formation of a large biological soil structure in the semi-organic ah horizon. this, in turn, explains the presence of eumull and leptoamphi forms. moreover, the topographic wetness index displayed a positive relationship with changes in both main and secondary humus forms in the low and middle altitude zones. this suggests that as soil moisture increases, facilitated by higher organic matter content in the soil surface horizons, the main humus form tends to shift towards moder.