سازگاری اولیه و رشد نه گونه‌ و پروونانس اکالیپتوس (eucalyptus spp.) در استان بوشهر

سابقه و هدف: اکالیپتوس‎ها جزء درختان بزرگ و تند‎رشد هستند که برای تولید چوب در سطح جهانی و در کشور ایران کشت شده‎اند. گونه‌های تندرشد این جنس طی نه دهه گذشته به ایران وارد شده‎اند. این گونه‎ها در مناطق مختلف اکولوژیک ایران مورد آزمایش سازگاری و عملکرد، قرار گرفته‌اند. پژوهش حاضر با هدف بررسی سازگاری اولیه و رشد نه گونه یا پروونانس اکالیپتوس به‌منظور تعیین گونه‎های مناسب برای کشت در پروژه‎های جنگل‌کاری و زراعت چوب در استان بوشهر، انجام شد.مواد و روش‎ها: آزمایش‎های این پروژه در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار و نه تیمار (گونه و پروونانس اکالیپتوس) در سال 1387 در ایستگاه تحقیقات شبانکاره شهرستان دشتستان استان بوشهر اجرا شد. در هر کرت آزمایشی اولیه 18 اصله از هر گونه یا پروونانس به فاصله 5×5 متر کشت شدند. تیمارها شامل eucalyptus camaldulensis ig. camaltereti 20709، e. camaldulensis var. camaldulensis 15030، e. camaldulensis var. subcinerea 15195، e. camaldulensis var. subcinerea 12828، e. saligna، e. dunnii 17909، e. viminalis subsp. cygnetensis 16020، e. globulus subsp. bicostata 16731 وe. nobilis 19452 بود. آبیاری نهال‌ها اول تا آخر فروردین‌ماه هر سال هر هفته یک‌بار و از اول اردیبهشت‌ماه تا آخر آبان ماه هر 3 روز یک‌بار، و از آذر تا پایان اسفند هر 14 روز یک‌بار آبیاری شدند. نگهداری و حفاظت نهال‌ها توسط نگهبان انجام شد. برای ارزیابی استقرار اولیه و رشد درختان، زنده‌مانی (به طور سالانه)، ارتفاع، قطر یقه، قطر برابر سینه و قطر بزرگ و کوچک تاج درختان در پایان سال سوم اندازه‎گیری شدند. متغییرهایی مانند ارتفاع، قطر یقه و برابر سینه درخت، سطح تاج، حجم درخت سرپا، رویش حجمی سالانه و درصد زنده‌مانی مورد آنالیز قرار گرفتند. برای نشان دادن معنی داری تفاوتها در سطح 5% از تجزیه واریانس یک طرفه و آزمون توکی استفاده شد. یافته‎ها: پس از گذشت سه سال، نتایج نشان داد که پروونانس‎های e. camaldulensis ازنظر زنده‎مانی و رشد نسبت به سایر گونه‎ها برتر بودند. از میان پروونانس‎های این گونه، پروونانس e. camaldulensis ig camaltereti 20709 از زنده‌مانی (7/90 درصد)، ارتفاع (85/2 متر)، قطر یقه (6/4 سانتی‎متر)، قطر برابر سینه (25/2 سانتی‎متر)، سطح تاج‎ (75/2 مترمربع)، حجم‎سرپا (83/0 مترمکعب در هکتار) و رویش‎ حجمی (28/0 مترمکعب در هکتار در سال) بیشترین رشد را داشت. حداقل زندمانی به گونه‌های e. dunnii 17909، e. viminalis subsp. cygnetensis 16020، e. globulus subsp. bicostata 16731 وe. nobilis 19452 تعلق داشت که معادل صفر بود. دلیل مرگ و میر 100 درصد این گونه‎ها تنش های محیطی مانند گرمی و خشکی بیش از حد هوا در فصل تابستان و افزایش شوری خاک پس از آبیاری بود.نتیجه‎ گیری: بر اساس نتایج اولیه به‌دست آمده گونه‎های مورد مطالعه برای برنامه‎های پژوهشی و اجرائی ازنظر زنده‎مانی دو پروونانسe. camaldulensis ig. camaltereti و e. camaldulensis var. subcinerea 15195 و از نظر رشد متغییرهای رویشی دو پروونانسe. camaldulensis var. subcinerea 15195 و e. camaldulensis var. camaldulensis 15030 انتخاب شدند. پروونانس‎های e. camaldulensis در پروژه‎های جنگل‌کاری و زراعت چوب برای شرایط رویشی استان بوشهر توصیه می‏شود. با توجه به اینکه این نتایج مربوط به سه سال می‎باشند، انجام پژوهش‎های بیشتر بر روی پروونانس‎های این گونه در استان بوشهر و سایر مناطق دارای آب‌وهوای مشابه به‌منظور انتخاب شیوه‎های تولید و انتقال نهال از نهالستان به عرصه و مدیریت جنگل‌کاری‌ها، پیشنهاد می‎شود.کلمات کلیدی: زنده‎مانی، رویش‎حجمی، ‎سطح تاج، اکالیپتوس کامالدُلنسیس

Preliminary adaptability and growth of nine species and provenances of Eucalypt (Eucalyptus spp.) in Bushehr Province

Background and objectives: Eucalypts are big and fast growing trees that have been cultivated worldwide and in Iran. Industrial species of this genus have been imported to Iran in last nine decades. These specie have been cultivated for aim of adaptability and performance in different ecological regions of Iran. This research has been carried out to determine suitable industrial species or provenances of Eucalyptus were investigated for afforestation and wood farming aims.Materials and Methods: This experiment was done under randomized complete blocks with three replicates and nine treatments (Eucalyptus species) in 2008, in Shabankareh Research station, Dashtestan, Bushehr province. In each replicate nine species and 18 seedlings of each species were cultivated with 5×5 meter spacing. Studied treatment was Eucalyptus species and provenances including E. camaldulensis ig. camaltereti 20709، E. camaldulensis var. camaldulensis ،15030 E. camaldulensis var. subcinerea 15195، E. camaldulensis var. subcinerea 12828، E. saligna، E. dunnii 17909، E. viminalis ssp. cygenetensis 16020، E. globulus ssp. bicostata 16731 and E. nobilis 19452. Planted trees were irrigated weekly from March to early April. They were irrigated each three days from midApril to end of November. Irrigation was continued each 14 days From December to early March. The afforestation was protected by station guards. In each year of plantation seedlings survival was enumerated and recorded. Tree height (m), diameter at collar (cm), diameter at breast height (cm), crown diameter (m) were measured and recorded to evaluate tree adaptability and growth at the end of last year. Those Data were analyzed using ANOVA, Tukey test and α=5%. Results: Results showed that in terms of survival and growth, provenances of E. camaldulensis were superior when compared with other species. Highest growth was related to E. camaldulensis ig camaltereti 20709 with survival (90.7%), height (2.85m), diameter at collar height (4.6 cm), diameter at breast height (2.25cm), canopy surface (2.75m2), tree total volume (0.83m3ha1) and annual volume increment (0.28m3ha1) among provenances of this species. The minimum value of survival and growth were belonged to E. dunnii 17909, E. viminalis ssp. cygenetensis 16020, E. globulus ssp. bicostata 16731 and E. nobilis 19452 which was zero. Hundred percent mortality of those species was caused by over drought and heat in summer time. Conclusion: Studied species were prioritized for future research and executive programs based on the preliminary results: (a) in terms of survival: 1 E. camaldulensis ig camaltereti 20709, 2 E. camaldulensis var. subcinerea 15195, (b) Based on tree growth: 1 E. camaldulensis var. subcinerea 15195 and 2 E. camaldulensis var. camaldulensis 15030. Thus application of E. camaldulensis provenances in afforestation and wood farming projects was recommended. Given that results are related to three years, further researches on provenances of this species in terms of superior provenances selection, methods of seedlings transferring from nursery to field, and afforestation managements was suggested.Keywords: Survival, Volume increment, Canopy surface, Eucalyptus camaldulensis.