شناسایی و راستی‌آزمایی چوب‌های وارداتی در بازار ایران؛ بخش دوم: سوزنی‌برگان

سابقه و هدف: چوب‌های سوزنی‌برگ وارداتی از کشورهای شمالی ایران «چوب روسی» نامیده شده و علی‌رغم اینکه نام‌های فارسی برای جنس‌های گوناگون سوزنی‌برگ موجودند، انواع گوناگون این چوب‌ها با نام‌های روسی چون «ساسنا (сосна)»، «یولکا (ёлка)» و «لیست‌وینیتزا (лиственница)» شناخته می‌شوند. گرچه به‌شکل تجربی، برخی از فروشندگان، نام‌های روسی این چوب‌ها را به جنس خاصی ربط می‌دهند ولی تاکنون پژوهش سازمان‌یافته و علمی‌ای برای بررسی صحت این تطابق انجام نشده و تهیه درست یک گونه سوزنی‌برگ، به سردرگمی بزرگی برای مصرف‌کنندگان تبدیل شده است. باتوجه به تفاوت کارآیی و کاربرد متفاوت چوب‌‌ها، عدم شناخت جنس سوزنی‌برگان تجاری و کاربرد نادرست آن‌ها مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد. از این رو، هدف این پژوهش، بررسی بازار الوار تراش‌خورده سوزنی‌برگ در ایران از نظر فراوانی چوب‌های موجود و تطابق نام‌های تجاری آن‌ها با جنس/گونه‌های شناخته شده است. مواد و روش‌ها: 25 قطعه چوب سوزنی‌برگ به همراه فهرستی از نام‌های تجاری آن‌ها از یارد اداره بندر و دریانوردی استان گیلان و ده چوب فروشی در تهران و کرج تهیه شدند. از فروشندگانی که چوب‌های سوزنی‌برگ وارداتی را با نام کلی «چوب روسی» ارایه داده و تمایزی بین انواع چوب‌ها قائل نمی‌شدند، نمونه‌ای گردآوری نشد. چوب‌ها از نظر ماکروسکوپی بررسی و پس از تهیه اسلایدهای میکروسکوپی و عکس‌برداری، ویژگی‌های آناتومی چوب هر نمونه، براساس فهرست بین المللی ویژگی‌های چوب برای شناسایی سوزنی‌برگان استخراج شدند. سپس، شناسایی چوب با ترکیبی از چند شیوهء پیشنهادی انجام شد. یافته‌ها: فراوان‌ترین چوب‌های سوزنی‌برگ در بازار ایران –به‌ترتیب یولکا، ساسنا و لیست‌وینیتزا بوده و پس از آن‌ها، نراد با فراوانی به‌مراتب کمتری وجود داشت. به‌غیر از نراد، بقیه سوزنی‌برگان –با ملاک قرار دادن معادل روسی عمدتاً با نام درستی به‌فروش می‌رسیدند. هشت نمونه از ده نمونه چوب یولکا، گونه نوئل (picea sp.)؛ شش نمونه از هفت قطعه چوب ساسنا، کاج جنگلی (sylvestris pinus) و هر سه قطعه لیست‌وینیتزا، مِلِز (larix sp.) شناسایی شدند اما در مورد نراد (abies sp.)، اشتباهات زیادی دیده شد. اصولاً در برخی چوب‌فروشی‌ها، واژه «نراد» معادل کلیتِ «چوب روسی» گرفته شده و نه یک گونه از بین چند گونه سوزنی‌برگ وارداتی. از چهار منبعی نیز که نراد را به عنوان چوبی متمایز به فروش می‌رساندند، دو مورد کاج بودند. نتیجه‌گیری: ویژگی‌های ماکروسکوپی چوب سوزنی‌برگان چون رنگ، بافت و تلالوء چوب، اندازه و فراوانی کانال‌های رزینی، نحوه تغییر چوب آغاز به پایان و حضور کیسه قیری در برش طولی، ویژگی‌های قابل‌اعتمادی برای شناسایی نبوده و حتماً نیاز به بررسی‌های میکروسکوپی می‌باشد. در بعد ماکروسکوپی، تنها ویژگی قاطع، حضور یا غیبت کانال رزینی در مقطع عرضی است که به واسطه آن به‌راحتی می‌توان نراد را از دیگر چوب‌های بازار، متمایز کرد. در بعد میکروسکوپی، بزرگ بودن منافذ میدان تلاقی کاج، تمایز آن را از دو چوب دیگرِ دارای کانال رزینی (نوئل و ملز) سهولت بخشیده ولی تمایز دو چوب نوئل و ملز مشکل و در برخی موارد، ناممکن است. درمجموع می‌توان نتیجه گرفت که گرچه در بازار چوب ایران، کاربرد نام‌های روسی برای چوب‌های سوزنی‌برگ تجاری تاحد زیادی درست‌اند ولی بهتر است استفاده از نام‌های معادل فارسی روایج یافته تا اشتباهات و سردرگمی‌ها کاهش یابند.

Identification and verification of imported timbers in wood market of Iran; Part two: softwoods

Background and Objectives: All imported softwoods are called Russian wood, in Iran. Despite the existence of domestic Persian terms for naming each individual conifer genius, they are known and traded by Russian names like Sasna (Сосна), Yulka (Ёлка), and Leastvinitsa (Лиственница) in the Iranian market. Although, practically, some wood sellers relate these Russian names to a specific genus or species but no systematic investigation has been done to verify it and there is huge confusion for consumers to obtain the right softwood. According to differences in applicability and enduse of different softwoods, not knowing the genus/species of purchased timber can be problematic. Hence, the aims of this research were to survey the sawn softwood market in Iran, in terms of abundance and identification of different woods. Materials and Methods: 25 different softwood pieces were collected from the Ports and Maritime Organization of Guilan as well as 10 big lumberyards in Tehran and Karaj. Those wood sellers who did not discriminate between softwood types and sell all of them under the general name of Russian wood were excluded. The collected woods were investigated macroscopically and after preparing microscopic slides and picturing, the anatomical features of samples were extracted according to the IAWA list of microscopic features for softwood identification. Then, genus or species of wood was identified based on the combination of proposed methods.Results: The most abundant softwoods in the Iran market were respectively, Yulka, Sasna, and Leastvinitsa while true fir was remarkably less common. Other than true fir, imported softwoods were in good accordance with the corresponding genus/species attributed to each Russian name. Eight out of ten Yulka samples were identified as Picea sp.; six out of seven Sasna samples were identified as Pinus sylvestris; and all of three Leastvinitsa pieces were of the species Larix sibirica. However, regarding true fir (Abies sp.), considerable discrepancies existed. Some wood sellers entitled all purchasable softwoods as fir and did not discriminate between them. Among four sources who acknowledged that fir is an exclusive type of wood, half of the samples were actually pine. Conclusion: Macroscopic features of softwoods, e.g. color, texture, sheen or luster, size and frequency of resin canals, the transition from earlywood to latewood, and presence of pitch pockets in longitudinal planes are not reliable properties for wood identification and precise identification of these woods entitles a microscopic investigation. On a macroscopic scale, the only decisive feature is the presence/absence of the resin canals in the transverse plane, which can be used to easily isolate true fir from the rest of the softwoods in the Iran market. On a microscopic scale, Scots pine having big crossfield pitting can simply be separated from two other woods also bearing resin canals i.e. spruce and larch. However, two latter softwoods cannot readily be distinguished from each other. Overall, it can be concluded that although Russian names of softwoods in Iran are somewhat correctly applied to the corresponding sawn lumbers but popularizing equivalent longlasting Persian terms is recommended to avoid confusion and discrepancies.