محصولات الواری و غیرالواری درختان بنه و بعضی دانش های سنتی مرتبط با آن ها در جنگل های بانه

سابقه و هدف: محصولات غیرالواری جنگل شامل کالاهای غیر از چوب با منشاء بیولوژیکی از جنگل‌ها، درختزارها و درختان خارج از محدوده جنگل است. بنه یکی از درختان ارزشمند جنگل‌های زاگرس از نظر اکولوژیکی و اقتصادی است که محصولات غیرالواری متعددی از این درختان برداشت می شود. در شهرستان بانه استان کردستان، جوامع محلی از درخت بنه استفاده‌های مختلفی می‌کنند و دانش سنتی قابل‌توجهی در این زمینه دارند که کمتر به آن‌ها پرداخته شده‌است. با توجه به درختان بنه در شهرستان بانه و تنوع محصولات غیرالواری این درختان، هدف این پژوهش شناسایی و معرفی محصولات الواری و غیرالواری مربوط به این گونه در بخش نمشیر (روستاهای زیویه و بیلو) شهرستان بانه در استان کردستان بود.مواد و روش ها: جهت گردآوری اطلاعات بهره برداری‌های محصولات غیرالواری درختان بنه، از مصاحبه‌های ساختارنیافته و نیمه‌ساختاریافته و مشاهده مستقیم استفاده شد. از روش نمونه‌برداری گلوله‌برفی (snowball sampling) برای مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با افراد کلیدی استفاده شد. در این پژوهش، 60 اطلاع‌رسان از سامان‌های عرفی مورد پژوهش انتخاب شدند و در قالب 28 مصاحبه با متوسط یک ساعت و 10 دقیقه (برای هر مصاحبه) داده‌ها جمع‌آوری شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که بنه در سامان عرفی روستاهای بیلو و زیویه به ترتیب 1/4 و 8/8 درصد از ترکیب گونه‌ای درختی را شامل شده و سهمی معادل 09/2 و 56/2 درصد در اقتصاد خانوار دارد (درآمد خالص خانوار در دو روستای فوق به ترتیب 07/34 و 12/41 میلین تومان در سال است). در هر دو روستا به طور متوسط 19/4 میلیون تومان درآمد از طریق منابع طبیعی حاصل می شود و میانگین درآمد حاصل از هر درخت بنه در روستای زیویه (یا 8/109 هزارتومان) بیشتر از روستای بیلو (با 5/96 هزار تومان در سال) است. محصولات الواری و غیرالواری درختان بنه در دسته‌های شامل کاربرد دارویی ( برداشت شیره بنه و عرق بنه)، غذایی (استفاده از میوه بنه برای معطر سازی دوغ، تهیه خوراک (آش)، ترشی بن، روغن بنه و عرق بنه، معجون گوژمه)، صنایع دستی (تولید تسبیح و تخته نرد)، انرژی (تولید ذغال و چوب سوختی)، ساختمانی (بکار گیری در ساختمان سازی) و دامداری (استفاده از برگ در تعلیف دام‌های کوچک (بره‌ها) تقسیم‌بندی شدند. برداشت شیره بنه با 8/62 درصد سهم از کل برداشت‌ها به‌عنوان مهم‌ترین برداشت سنتی از درختان بنه شناسایی شد و پس از آن استفاده از میوه درختان بنه با 33 درصد سهم در درجه بعدی قرار دارد. از طرفی 3/33 و 3/8 درصد از محصولات درخت بنه در بازارهای استانی و بین المللی راه می یابد و و باقی برداشت‌های سنتی مصرف خانوار در شهرستان بانه دارند. عمده بهره‌برداری‌ غیراصولی شیره بنه شامل برداشت‌های سالانه، تیغ‌زنی و کاسه‌گیری غیرمتناسب با توان درختان بنه، برداشت سقز از درختان مسن و تنه‌تهی و استفاده از کاسه‌های پلاستیکی هستند.نتیجه گیری: درمجموع، نتایج این پژوهش موید وجود دانش‌های سنتی متعددی در ارتباط با درخت بنه بود، اما تاکید می‌شود که این دانش‌ها باید با اصول مدیریت پایدار جنگل سازگار شوند. برای کاهش اثرات منفی برداشت شیره بنه از درختان بنه راهکارهایی همانند افزایش دوره بهره‌برداری به پنج سال، عدم سقزگیری از درختان مسن و سرخشکیده، عدم استفاده از کاسه‌های پلاستیکی پیشنهاد شد.

Wood and nonwood products of pistachio trees and some traditional knowledge related to them in Baneh forests

Background and Objectives: nontimber forest products (NTFP) is goods of biological origin other than wood derived from forests and other wooded land and trees outside forests. Pistacia atlantica Desf. is one of the ecologically and economically valuable trees of the Zagros forests, being many nontimber forest products. In Baneh city of Kurdistan province, although local communities use Pistacio (Pistacia atlantic) trees in different ways with high traditional knowledge, it has not been well investigated. Due to the importance of nontimber forest products (NTFP) related to forest trees, the purpose of this study was to study the NTFP related pistachio in Namshir (Zeyveyeh and Bilo villages) of Baneh city in Kurdistan provinceMaterials and Methods: Unstructured and semistructured interviews, direct and indirect observations were used to collect information on the NTFP of P. atlantica trees. Snowball sampling was used for semistructured interviews with key individuals. In this study, 60 informants were selected from the conventional systems and data were collected in the form of 28 interviews with an average of one hour and 10 minutes (for each interview). Results: The results showed that P. atlantica in the Bilo and Zeyveyeh villages includes 4.1% and 8.8% of the tree species composition, respectively, and has a share of 2.09% and 2.56% in the household economy. (Net household income in the above two villages is 34.07 and 41.12 million tomans per year, respectively). In both villages, on average, 4.19 million Tomans of income is obtained through natural resources, and the average income from each pistachio tree in Zeyveyeh village (or 109.8 thousand Tomans) is more than Bilo village (with 96.5 thousand Tomans in Year). P. atlantica was mainly used for medicinal (Saqqez (oleogum resin) and distillate), dietary (the fruit to flavor doogh, food, pickling, oil and snacks (gozhmeh concoction)) handicrafts (rosaries production, Bread cooking utensils and Sugar crushing bowl), construction and livestock have been registered. Saqez with 62.8% of total harvests was identified as the most important traditional harvest of P. atlantica trees. Bene resin (Saqqez) with 62.8% of the total harvests was identified as the most important traditional harvest of P. atlantica trees, followed by fruit harvest with 33%. On the other hand, 33.3% and 8.3% of P. atlantica products are available in provincial and international markets, and the rest of the traditional harvests are consumed by households and people of Baneh city. The main unprincipled uses of Saqqez included annual harvesting, pruning and bowl making disproportionate to the capacity of P. atlantica trees, Saqqez harvesting from old trees and the use of plastic bowls. Conclusion: Overall, the results of this study confirmed the existence of several traditional knowledge related to this tree, but it is emphasized that this knowledge should be compatible with the principles of sustainable forest management. In general, to reduce the negative effects of Saqqez harvesting from P. atlantica trees, we suggested some solutions such as increasing the harvesting period to five years, forbidding the Saqqez harvesting from old and dried trees, and not using plastic bowls.