نقش برش‌های بهداشتی در کنترل خشکیدگی بلوط ایرانی (مطالعه موردی، فاز دوم، زاگرس، ایلام، مله‌سیاه)

سابقه و هدف: حوزه رویشی نیمه خشک زاگرس به عنوان دومین منبع زیتوده جنگلی ایران اهمیت زیست‌محیطی ویژه‌ای دارد. در طول دهه‌های گذشته توان بوم‌شناختی این منطقه در اثر فشار شدید انسان ضعیف شده و درختان جنگلی آن نیز در دو دهه اخیر تحت تاثیر استرس خشکسالی و حمله آفات چوب‌خوار و قارچ ذغالی در حال زوال می‌باشند. از آنجا که مبارزه شیمیایی در بوم‌سازگان‌ها شرایط طبیعی را بیشتر دچار اختلال کرده و مبارزه بیولوژیک نیز نیازمند اجرای تحقیقات طولانی‌مدت است، بنابراین در شرایط حال، اعمال برش‌های بهداشتی مهم‌ترین راهکار کنترل زوال جنگل‌های زاگرس محسوب می‌شود. در منابع علمی متعدد، نقش مثبت سرشاخه‌زنی و هرس درختان در کنترل آفات و امراض گزارش شده است. این مقاله، نتایج فاز دوم پژوهشی است که به بررسی شیوه مناسب برش بهداشتی در جنگل‌های حوزه رویشی زاگرس در دوره چهار ساله دوم پرداخته است. هدف بررسی نقش پنج تیمار قطع و شاخه‌زنی در دو فرم دانه‌زاد و شاخه‌زاد برای کنترل خشکیدگی درختان بلوط ایرانی ناحیه رویشی زاگرس بود.مواد و روش‌ها: در اجرای این پژوهش، تاثیر فرم رویشی و برش‌های بهداشتی در درصد زنده‌مانی و شادابی درختان بلوط ایرانی، پس از گذشت هشت سال مورد آزمون قرار گرفته و با نتایج فاز اول پروژه در دوره چهار ساله فاز اول مقایسه شد. فرم رویشی در دو سطح دانهزاد و شاخه‌زاد و نوع برش بهداشتی در پنج سطح، شامل حذف قطعات آلوده، حذف کامل تاج، قطع در ارتفاع 10 سانتی‌متری تنه یا جست، قطع در عمق 10 سانتی‌متری تنه یا جست و تیمار شاهد (فاقد برش پرورشی) بررسی شد. در مقایسه تیمارهای آزمایش به دلیل کیفی بودن داده‌های متغیر شادابی و فقدان پیش‌فرض‌های آمار پارامتری در تیمارهای زنده‌مانی از آزمونهای ناپارامتری استفاده شد. جفت تیمارهای دو فاز پژوهش با آزمون ویلکاکسون (wilcoxon)، دو تیمار فرم رویشی با آزمون من‌ویتنی (mannwhitney)، تیمارهای برش‌های بهداشتی به صورت گروهی با آزمون کروسکال‌والیس و به صورت جفتی با آزمون دان‌بن‌فرونی(dunnbonferroni) مقایسه شدند.یافته‌ها: نتایج نشان داد که اختلاف زنده‌مانی و شادابی دو فرم رویشی در دو فاز پژوهش نسبت به هم، در سطح احتمال 5% معنی‌دار نبود. اختلاف زنده‌مانی تیمارهای برش بهداشتی در دو فاز پژوهش به‌جز در تیمار قطع بخش‌های آلوده در سایر تیمارها در سطح احتمال 1% معنی‌دار بود. اختلاف شادابی تیمارهای برش در دو فاز پژوهش، برخلاف زنده‌مانی فقط در تیمار شاهد در سطح احتمال 1% معنی‌دار بود. نتایج زنده‌مانی و شادابی پس از گذشت هشت سال از شروع آزمایش در فاز دوم، بیانگر معنی‌داری اختلاف (1% = α) تیمارهای برش و عدم معنی‌داری (5% = α) دو تیمار فرم رویشی بود. نتایج مقایسات زوجی نیز نشان داد که اختلاف درصد شادابی دو تیمار قطع از عمق و از ارتفاع 10 سانتی‌متر با تیمار شاهد و اختلاف دو تیمار قطع بخش‌های آلوده و قطع کامل تاج نسبت به هم معنی‌دار نبود (1% = α).نتیجه‌گیری: در مجموع، تیمار قطع هدفمند بخش‌های آلوده از نظر زنده‌مانی (88.8 %) که عامل اصلی پژوهش بود به تنهایی و از نظر شادابی (87.4 %) همراه با تیمار قطع کامل تاج بهترین نتیجه را در بین تیمارهای برش نشان داد. بنابراین، قطع بخش‌های آلوده برای کنترل مرگ درختان بلوط ایرانی در عرصه های جنگلی مشابه در زاگرس توصیه می‌گردد.

The role of sanitary cuts in control of Persian oak dieback) Case study, second phase, Zagros, Ilam, Melah Siah)

Background and objectives The semiarid vegetation area of Zagros is the second source of forest biomass in Iran and has a special environmental importance. Over the past decades, the ecological potential of this region has degraded due to severe human pressure, and its forest trees have declined in the last two decades due to drought stress and attacks by woodeating pests and charcoal fungi. Since chemical control further disturbs the natural conditions in ecosystems and biological control requires longterm research, so the application of sanitary cuttings is the most important way to control the degradation of Zagros forests in the current situation. Numerous scientific references have reported the positive role of branching and pruning of forest and garden trees in controlling pests and diseases. This article is the results of the second phase of a study that investigated the proper method of sanitary cutting in the forests of the Zagros vegetation area in the next four years. The aim was to investigate the role of five cuttings treatments in two forms of high and coppice to control the dieback of Persian Oak trees in the Zagros area.Materials and methods In this study, the effects of vegetative form and sanitary cuttings on the survival and vitality of Persian oak after eight years was tested and compared with the project results in the fouryear period of the first phase. Vegetative form was studied at two levels of high and coppice and cutting type in five levels including removal of infected parts of trees, complete removal of crown, cutting from height 10 cm and cutting from 10 cm depth and control treatment (without sanitary cutting). The researches treatments were compared with nonparametric tests due to the quality of the vitality data and the lack of parametric statistics assumptions in the survival treatments. Pair of twophase research treatments were compared with Wilcoxon test, two vegetative form treatments with MannWhitney test and group cutting treatments with KruskalWallis test and in pairs with DunnBonferroni test.ResultsThe results showed that the difference in survival and vitality of the two vegetative forms in the two phases of the study was not significant at the 5% probability level. The difference of survival of cutting treatments in the two phases of the study was significant in all treatments at the level of 1% probability, except in the treatment of cutting infected sections. The difference of viability of cutting treatments in the two phases of the study was significant only in the control treatment at the level of 1% probability, in contrast to survival. The results of survival and vitality after eight years from the start of the experiment in the second phase showed a significant difference (α=1%) in the cutting treatments and no significance (α=5%) in the two vegetative form treatments. Also, the results of pairwise comparisons showed that the difference in the vitality percentage of the two treatments cut from the depth and from a height of 10 cm with the control treatment and the difference between the two treatments of cutting infected parts and complete cutting of the crown were not significant (α=1%).ConclusionIn general, the targeted cutting treatment of infected parts in terms of survival (88.8%) which was the main factor of the study showed the best result alone and in terms of vitality (87.4%) with complete crown cutting treatment. Therefore, this sanitary cut is recommended to control the dieback of Persian oak trees in similar forest areas in the Zagros.