بررسی نوع و میزان بهره‌برداری از جنگل و نقش آن بر معیشت جنگل‌نشینان جاجی‌آریوب (استان پکتیا- افغانستان)

سابقه و هدف: جوامع جنگل‌نشین در کشورهای جهان سوم به دلایل متعددی از قبیل محدودیتهای منابع محیطی، درآمد پایین و محدودیت فرصت‌های شغلی، دچار چالش‌هایی در بحث معیشت شده‌اند. لذا محصولات چوبی و غیرچوبی جنگل ضمن به وجود آوردن فرصتی برای خود مصرفی، منبعی برای درآمدزایی در بین ساکنان محلی شده است. در همین راستا تحقیق حاضر به دنبال شناخت نوع و میزان بهره‌برداری از محصولات جنگلی و همچنین رابطه آن بر معیشت جوامع محلی در جنگل‌های جاجی‌آریوب از استان پکتیای کشور افغانستان صورت گرفته است. مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده که به صورت پیمایشی در جنگل‌های جاجی‌آریوب استان پکتیا در کشور افغانستان انجام شد. 1404 نفر از سرپرستان خانوار در 14 روستا جامعۀ آماری این تحقیق را تشکیل داده که 303 نفر از آنان بر اساس جدول کرجسی مورگان انتخاب شدند. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامة محقق ساخته‌ای بود که 20 گویه مربوط به نوع استفاده از محصولات جنگلی در پنج بخش مصارف سوختی با 4 گویه، مصارف ساخت و ساز با 3 گویه، مصارف خوراکی و تغذیه‌ای با 7 گویه، مصارف دارویی با 2 گویه و مصارف تفریحی و تفرجی با 4 گویه بود. سطح معیشت جوامع محلی در سه بعد اشتغال و درآمد با 12 گویه، تغذیه و بهداشت با 5 گویه و حمایتی و مسکن با 6 گویه، مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تعیین روایی محتوایی پرسشنامه از نظرات تخصصی کارشناسان و جهت برآورد پایایی آن نیز از مقادیر محاسبه شدۀ ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شد. پس از جمع‌آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل با استفاده از نرم‌افزار spss21 در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. نتایج: یافته‌ها نشان داد، مصارف سوختی با میانگین 94/3 و مصارف تفریحی و تفرجی با میانگین 57/2 از 5، به ترتیب بیشترین و کمترین میزان استفاده را در بین جوامع محلی جنگل‌نشین داشته است. معیشت خانوارهای روستایی در ابعاد سه‌گانه تغذیه و بهداشت، حمایتی و مسکن، اشتغال و درآمد در حد متوسط (حدود 3 از 5) به استفاده از فرآورده‌های چوبی و غیرچوبی جنگل وابسته است. نتایج حاکی از آن است که، بین میزان استفاده از منابع جنگلی با معیشت کلی جوامع محلی در سطح 99 درصد اطمینان همبستگی مثبت و معنی‌دار وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد، بین متغیرهای سن پاسخگویان و تعداد اعضای خانوار با میزان استفاده آن‌ها از محصولات جنگلی به ترتیب با ضرایب همبستگی 163/0 و 148/0، در سطح 99 درصد اطمینان رابطۀ مثبت و معنی‌داری و با سطح تحصیلات رابطه منفی و معنی‌دار وجود دارد. نتیجه‌گیری: جوامع محلی ساکن در داخل یا حاشیه جنگل محدوده شهرستان جاجی‌آریوب استان پکتیا افغانستان با توجه به محدویتهای محیطی (شرایط سخت عرصه‌ای)، ویژگیهای فردی (سن، عائله‌مندی، سواد، سبک زندگی)، فقدان امکانات رفاهی (سوخت فسیلی، مصالح ساختمانی)، کمبود فرصتهای شغلی و درآمد وابستگی نسبتا زیادی به منابع جنگلی (فرآورده‌های چوبی و غیرچوبی) جهت رفع معیشتهای تغذیه‌ای و بهداشتی، حمایتی و مسکن، و اشتغال و درآمد دارند. لذا معیشت کلی مردم محلی تا حدود زیادی به بهره‌برداری از منابع و محصولات جنگل گره خورده است. جهت کاهش وابستگی معیشت جوامع محلی به منابع جنگلی و حفظ پایداری جنگلهای با ارزش شهرستان جاجی آریوب، لازم است ارگانهای مسئول استانی و کشوری با همکاری سازمانهای بین‌المللی برنامه‌های توسعه عمرانی و اجرای جنگلداری مشارکتی را جهت تامین انرژی‌های نو (خورشیدی، بادی و فسیلی)، آموزش و توانمند سازی مردم محلی در بهبود کسب و کار و تنوع اشتغال، تولیدات و درآمد، توسعه بازارهای محلی و منطقه‌ای برنامه‌ریزی و اجرا نمایند.

Investigating the Type and Rate of Forest Use and Its Impact on the Livelihoods of Jaji Aryoub Forest Inhabitants (Paktia Province-Afghanistan)

Extended abstractBackground and purpose: Rural communities in developing countries are facing challenges for their livelihood due to various reasons such as resources limitations, low income and job opportunities. In forested areas, wood and nonwood forest products have created an opportunity for selfconsumption and have become a source of income for local residents. In this regard, the present study seeks to identify the type and rate of forest product utilization and its impact on livelihoods of local communities in the Jaji Aryub forests of Paktia province, Afghanistan. Materials and Methods: This study was an applied study that was conducted as a survey in Jaji Aryub forests of Paktia province in Afghanistan. The statistical population of the study consisted of 1404 household heads in 14 villages, of which 303 were selected based on Krejcie Morgan table. The main research instrument was a researchermade questionnaire consisting of 20 items related to the type of forest products use in five sections: 4 items fuel consumptions, 3 items construction consumptions, 7 items food and nutrition uses, 2 medication uses, 4 items outdoor recreational services. Livelihood level of the local communities were studied in three dimensions of employment and income with 12 items, nutrition and health with 5 items, and support and housing with 6 items. Expert opinion was used to determine the content validity of the questionnaire and calculated Cronbach’s alpha coefficient was used to estimate its reliability. After data collection, analysis was performed using SPSS 21 software in two parts: descriptive and inferential statistics.Results: According to the respondents’ viewpoints, in average, fuel consumption with 3.94 and outdoor recreation with 2.57 (from 5 point), had the highest and the lowest using rates by local communities, respectively. Livelihood of rural families was correlated to usage of wood and nonwood forest products with medium rate (approximately 3 from 5) in three dimensions of nutrition and health, support and housing, and employment and income. The results indicated that, there is a significant positive correlation between the using rate of forest products by local communities and their total livelihood (99% confidence level). The results also showed that there was a positive significant relationship (99% confidence level) between respondents’ use of forest products and their age and number of household members with correlation coefficients of 0.163 and 0.148, respectively. While a negative significant correlation with their education level were distinguished. Conclusion: livelihoods of local communities in the Jaji Aryub forests of Paktia province, Afghanistan are, highly, depended to the forest resources due to various reasons such as environmental limitations, individual characteristics, lack of welfare, and limited income and job opportunities. Providing new energies (solar radiation, wind and oil), new job opportunities, creating local and regional markets and supplying processed products, as well as conducting training workshops based on participatory and social forestry were recommended.