آشکارسازی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی منطقه ارسبارن با استفاده از بومشناسی منظر

سابقه و هدف: یکی از پیش شرط‌های اصلی برای استفاده صحیح از زمین، اطلاع از الگوی کاربری اراضی و دانستن تغییرات هر کدام از کاربری‌ها در طول زمان است. روش‌های متعددی در این راستا توسعه یافته است. یکی از این روش‌ها استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین می‌باشد. استفاده از این سنجه‌ها جهت تحلیل تغییرات کاربری، اساسا بر این اصل استوار است که این سنجه‌ها توانایی نمایش کمی تغییرات عملکردهای سرزمین را دارند. با توجه به جایگاه ویژه اکولوژیکی زیست کره ارسباران و تغییرات به نسبت زیاد صورت گرفته در استفاده از زمین، ضرورت دارد که تغییرات منظر آن مورد پایش قرار گیرد. در نتیجه هدف اصلی این مطالعه بررسی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی منطقه ارسباران با استفاده از سنجه‌های بوم‌شناسی منظر می‌باشد. مواد و روش‌ها: در گام اول نقشه‌های کاربری اراضی با استفاده از تصاویر سنجنده‌های oli، etm+ و tm ماهواره لندست برای سال‌های 1393، 1381 و 1369 در کاربری‌های کشاورزی، مرتع، جنگل کم‌تراکم، جنگل متراکم، مسکونی، بدون پوشش و آب تهیه شدند. سنجه‌های مختلف شامل: مساحت هر کلاس، درصد از سیمای سرزمین، تعداد لکه‌ها، شاخص بزرگترین لکه، شاخص میانگین شکل، میانگین فاصله اقلیدسی، پراکندگی و مجاورت، شاخص تکه‌تکه شدگی و شاخص تنوع شانون بر روی نقشه های کاربری مقاطع زمانی محاسبه و تحلیل و همچنین میزان تغییرات هر کاربری به دیگر کاربری ها، محاسبه شدند. یافته‌ها: نتایج محاسبه سنجه‌های‌های مساحت کل، درصد از سیمای سرزمین و تعداد لکه‌ها نشان دهنده تخریب پوشش جنگلی و افزایش سطح اراضی بدون پوشش و مناطق مسکونی در منطقه بود. کاهش شاخص بزگترین لکه و افزایش شاخص‌های فاصله اقلیدسی، مجاورت و پراکندگی و تکه تکه شدگی برای پوشش جنگلی در طول مدت مطالعه نشان دهنده تخریب و از هم گسستگی این اراضی است. در سطح سرزمین تعداد لکه‌ها در طول زمان افزایش یافته است که نشان دهنده شدت زیاد تغییرات منفی و تخریبی در دوره‌های زمانی این مطالعه است. همچنین شاخص تنوع شانون تائید کننده افزایش تنوع لکه‌ها در منظر منطقه در اثر افزایش لکه‌ها و تغییرات صورت گرفته در کاربری‌هاست. بررسی میزان سهم هر یک از کاربری‌ها در تغییرات سایر کاربری‌ها نشان داد که، پوشش مرتع بیشترین سهم را در کاهش سطح جنگل‌های کم‌تراکم داشته است به طوری که 815 و 1219 هکتار از سطح این اراضی به ترتیب در دوره‌های اول و دوم به مرتع تبدیل شده است. نتیجه‌گیری: نتایج محاسبه سنجه مساحت کل و آشکارسازی تغییرات سطح نشان داد که تغییرات در دوره دوم (1393-1381) شدیدتر از دوره اول (1381-1369) صورت گرفته است. بر اساس نتایج می‌توان عنوان کرد در منطقه ارسبارن در گذر زمان، منظر منطقه کاملا تکه‌تکه شده و با توجه به گسترش مناطق مسکونی و گسستگی اراضی جنگلی و مرتعی، اکوسیستم منطقه تخریب شده است. همچنین با در نظر گرفتن تنوع مکانی کاربری‌ها و پراکندگی آن‌ها در سطح سیمای سرزمین امکان تشدید تخریب و تغییر کاربری اراضی در آینده وجود دارد. بر همین اساس لزوم تدوین برنامه مناسب برای جلوگیری از تغییرات ناخواسته در سیمای سرزمین منطقه و حفظ پیوستگی مکانی آن الزامی دیده می‌شود، دخالت‌های پیش‌رو باید بر اساس اصول توسعه پایدار و در نظر گرفتن ارزیابی توان سیمای سرزمین و استفاده درست از منابع برنامه‌ریزی شود.