تشریح و شناسایی سنگوارۀ ساقه‌های درختی از بازدانگان از پلیوسن تبریز

سابقه و هدف: جهت معلوم کردن مسیر تکاملی فیلوژنتیک و نیز رده‌بندی گیاهان، از دیرباز، تشریح و شناسایی چوب توسط پژوهشگران علوم زیستی مورد نظر بوده است. در حیطه دیرینه‌شناسی نیز با مطالعه چوب‌های فسیل گام‌های بلندی تا کنون برداشته شده است. چوب‌های فسیل در مقایسه با سایر اندام‌های گیاهان فسیل از این مزیت برخوردارند که سابقه طولانی از محیط رویشگاه را در خود حفظ می کنند. در این مطالعه به شناسایی و معرفی فسیل‌های درختی به‌دست آمده طی تهیه نقشه زمین‌شناسی 1:25000 آناخاتون در شمال تبریز می‌پردازیم. مواد و روش ها: در این تحقیق به منظور شناسایی ساقه‌های درختی سنگی شده به سن پلیوسن از شمال شرق تبریز، از قطعات ساقه مانند که در منطقه در دسترس قرار گرفت استفاده شد، پس از انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه ، ابعاد، رنگ و سایر مشخصات فیزیکی نمونه‌ها ثبت شدند و از نمونه‌ها عکسبرداری به‌عمل آمد. از هر نمونه قطعه‌ای که در هر سه جهت عرضی، شعاعی و مماسی دارای وضعیت ظاهری مناسبی بود، برای تهیه مقطع نازک انتخاب گردید. پس از برش اولیه چوب به قطعاتی که نسبت به محور طولی درخت توجیه باشند، اقدام به تهیه مقاطع نازک از چوب شد. بدین منظور ابتدا قطعاتی از نمونه‌ها را با حفظ جهات اصلی چوب به ابعاد حدود 3×2×1 سانتی متر درآورده و سپس سطح آن صاف و صیقلی شد. بعد از چندین مرحله ساب ، مقطع چوب فسیل به‌حدی نازک می‌شود که نور از آن عبور کند و آماده مطالعه میکروسکوپی می‌شود که این ضخامت حداکثر 0/03 میلی‌متر می‌باشد. از چوب‌های فسیل، مقطع نازک در هر سه جهت عرضی، شعاعی و مماسی تهیه گردید. مقاطع نازکی که وضعیت حفظ‌شدگی در آن‌ها امکان مطا لعه را میسر می‌کرد، به‌ وسیله میکروسکوپ نوری مورد مطالعه تشریحی قرار گرفتند و مشخصات مربوط به تراکئید‌ها، اشعه‌های چوبی، پارانشیم، روزنه‌ها، کانال‌های رزین و سایر عناصر اندازه‌گیری و ثبت شدند. تشریح چوبها ابتدا حتی‌الامکان با تبعیت از فهرست بین‌المللی ویژگیهای میکروسکوپی برای شناسایی چوب سوزنی برگان، انجام شد و سپس از طریق مقایسه با موارد مشابه، تکمیل شد. یافته ها: نتایج این تحقیق نشان می دهد که ساختمان چوب مورد مطالعه از بازدانگان می باشد که حد دوایر رویشی در آن مشخص، انتقال از چوب آغاز به چوب پایان، ناگهانی، واجد اشعه تک‌ردیفه، دارای روزنه‌هایی مانند شبه کاجی در میدان تلاقی و مجاری رزین معدود و عمدتاً منفرد است و قرابت آن در این بررسی با جنس pinuxylon از راسته کونیفرها نشان داده شده است. نتیجه گیری: با وجود حفظ‌شدگی نا‌مناسب نمونه‌ها، برای شناسایی یا انتساب آنها به جنس‌ها و گونه‌های امروزی، وجود مجاری رزین، تعداد بسیار اندک پارانشیم‌های محوری، روزنه‌های درشت و تک‌ردیفه بر روی دیواره شعاعی تراکئیدهای چوب آغاز و روزنه‌های احتمالاً شبه کاجی در میدان‌های تلاقی، انتساب نمونه‌های این تحقیق را به pinuxylon پیشنهاد می نماید که نشاندهنده آب و هوای معتدل در آن منطقه و در آن دوره می باشد.