تاثیر اکسین‌های iba، naa و 2, 4-d بر تولید و رشد کالوس در گونه سرخدار (taxus baccata l.) در شرایط درون شیشه‌ای

سابقه و هدف: سرخدار یکی از با ارزشترین گونه های سوزنی برگ جنگل های شمال ایران است که گونه ای سایه پسند بوده و از آستارا تا علی آباد کتول استان گلستان پراکنش دارد. این گونه ضمن داشتن ارزش فراوان از نظر ذخایر ژنتیکی، جنگلشناسی و اکولوژیکی، در صنعت دارویی نیز جایگاه ویژه ای دارد. از آنجائیکه کالوس به عنوان ماده اولیه برای کشت های سلولی و تولید متابولیت های ثانویه و نیز تولید گیاهچه به روش غیرمستقیم ضروری می باشد، لذا به منظور پیشنهاد ریزنمونه مناسب و غلظت معینی از تنظیم کننده های رشد جهت تولید کالوس، تاثیر اکسین های ایندول بوتریک اسید (iba)، نفالین استیک اسید (naa) و 2و 4 دی کلروفنوکسی استیک اسید (2, 4-d) بر میزان تولید و رشد کالوس سرخدار در شرایط درون شیشه ای مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش ها: در این پژوهش از قسمت های مختلف درخت نظیر برگ، ساقه های جوان و جوانه های رویشی ریز نمونه هایی به طول 1/5 سانتی متر تهیه شد. برای سترون سازی ریزنمونه ها از روش های مختلفی استفاده شد. ریزنمونه ها پس از سترون سازی در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ (ms) کشت شدند. جهت القاء کالوس از هورمون های iba، naa و 2,4-d در چهار سطوح 0، 0/3، 3 و 6 میلی گرم در لیتر استفاده شد. به منظور جلوگیری از تجزیه اکسین ها و جذب بهتر آنها توسط بافت ریزنمونه، کلیه ریزنمونه ها به مدت یک هفته در شرایط تاریکی نگه داشته شدند. برای هر یک از ریزنمونه های ساقه، برگ و جوانه منحنی رشد کالوس ترسیم گردید. تجزیه و تحلیل داده ها توسط آزمون تجزیه واریانس و آزمون دانکن انجام شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که بهترین روش برای سترون سازی ریزنمونه ها استفاده از اتانول 70 درصد (1 دقیقه) و کلرید جیوه 0/2 درصد و کلرور کلسیم 0/2 درصد (1 دقیقه) می باشد. بیشترین درصد قهوه ای شدن به ریزنمونه های جوانه در غلظت 6 میلی گرم در لیتر naa تعلق داشت. ریزنمونه های برگ از نظر پدیده قهوه ای شدن از وضعیت بهتری برخوردار بودند، بطوریکه در غلظت های مختلف iba و 2, 4-d هیچگونه آثار قهوه ای شدن مشاهده نشد. بیشترین وزن تر و خشک کالوس به ریزنمونه های ساقه و جوانه تعلق داشت که به ترتیب تحت تیمار هورمون های 2, 4-d و naa با غلظت 3 میلی گرم در لیتر بودند. ضمن اینکه کالوس های تولید شده دارای بافت و رنگ متفاوتی بودند. بیشتر ریزنمونه های جوانه در غلظت 0/3 میلی گرم در لیتر naa وضعیت طبیعی خود را حفظ کرده ولی عمده جوانه ها در غلظت 6 میلی گرم در لیتر iba و 2, 4-d به کالوس تبدیل شدند. منحنی های رشد کالوس در ریزنمونه های مختلف نشان دادند که شروع کالوس دهی و رشد آن دارای سرعت نسبتاً پائینی است. نتیجه گیری: درصورتیکه هدف، تولید کالوس از ریزنمونه های ساقه و برگ سرخدار باشد،2, 4-d  با غلظت 3 میلی گرم در لیتر، و برای تولید کالوس از جوانه انتهایی غلظت 3 میلی گرم در لیتر naa و چنانچه تولید گیاهچه از جوانه های سرخدار مد نظر باشد غلظت 0/3 میلی گرم naa به عنوان پروتکل هایی مناسب، پیشنهاد می گردند.