تعیین شاخص‌های بافری و نیاز استاندارد فسفر در چهار ردیف ارضی مناطق خشک و نیمه‌خشک با استفاده از همدماهای جذب سطحی (مطالعه موردی: اصفهان و شهرکرد)

سابقه و هدف: واکنش‌های فسفر با اجزای مختلف خاک از نقطه نظر تغذیه گیاه و کارایی مصرف کودهای شیمیایی دارای اهمیت است. به‌دلیل رسوب فسفر با عناصر کلسیم، آلومینیوم و آهن و یا جذب اختصاصی فسفر توسط اجزای خاک از جمله کانی‌های سیلیکاتی و اکسیدهای آهن و آلومینیوم، قابلیت جذب فسفر در خاک در اغلب موارد کم‌تر از حد نیاز گیاه برای تولید بهینه می‌باشد. قابلیت جذب فسفر در خاک توسط واکنش‌های جذب و واجذب کنترل می‌شود. زمانی که مقدار زیادی کود فسفره در خاک استفاده می شود ظرفیت جذب فسفر توسط خاک اشباع شده و این امر می‌تواند منجر به افزایش هدررفت فسفر از طریق آبشویی و یا رواناب های سطحی گردد. در این مطالعه شاخص‌های بافری فسفر در خاک‌های آهکی موقعیت های بالا، میانه و پایین شیب در دو ردیف ارضی مناطق خشک و نیمه‌خشک مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش‌ها: برای انجام این مطالعه، دو ردیف ارضی از مناطق خشک (اصفهان) و نیمه‌خشک (شهرکرد) ایران مرکزی انتخاب شد. نمونه‌برداری مرکب از عمق 0 تا 30 سانتی‌متری از موقعیت‌های بالای شیب، میانه شیب و پایین شیب انجام و بعد از هواخشک شدن و عبور از الک 2 میلی‌متری، برخی از ویژگی های شیمیایی و فیزیکی خاک تعیین شد. به‌منظور تعیین شاخص‌های ظرفیت بافری فسفر در خاک، داده های جذب سطحی توسط چهار مدل لانگمویر، فروندلیچ، تمکین و ون‌های برازش داده شد. یافته‌ها: با افزایش غلظت اولیه فسفر، جذب فسفر توسط خاک‌های مورد مطالعه افزایش یافت و با ایزوترم‌های جذب فروندلیچ و لانگمویر تطابق بیش‌تری در مقایسه با ایزوترم‌های تمکین و وان‌های نشان داد. بیش‌ترین ضرایب تبیین (994/0-865/0r2=) را در تمام ردیف‌های ارضی مدل فروندلیچ به خود اختصاص داد. حداکثر جذب سطحی فسفر در نمونه‌ها با استفاده از مدل لانگمویر و فروندلیچ تعیین شد که بیش‌ترین مقادیر در موقعیت پایین شیب مشاهده شد. شاخص‌های حداکثر جذب تنها با آلومینیوم (73/0r=) و آهن (66/0r=) قابل استخراج با دی‌تیونات (ald وfed ) ارتباط معنی‌داری را نشان دادند. بنابراین، قابلیت دسترسی فسفر در خاک‌های مورد بررسی تحت‌تاثیر میزان اکسیدهای آهن و آلومینیوم قرار دارد. موقعیت‌های پایین شیب بیش‌ترین مقادیر شاخص‌های بافری خاک مانند حداکثر ظرفیت بافری و ظرفیت بافری استاندارد را دارا بودند. از بین خصوصیات خاک تنها ald همبستگی معنی‌داری را با شاخص‌های بافری خاک نشان داد. همبستگی بالای بین شاخص‌های بافری خاک نشان می‌دهد که از هر یک از شاخص‌های بافری می‌توان در پیش‌بینی قابلیت استفاده فسفر در خاک بهره گرفت.نتیجه‌گیری: با توجه به بیش‌تر بودن شاخص‌های بافری و نیاز استاندارد فسفر در موقعیت‌های پایین شیب (اراضی کشاورزی)، مدیریت صحیح کودهای فسفره در این اراضی جهت تولید محصول ضروری به‌نظر می‌رسد.