رابطه بین پهنای حلقه‌های سالانه درختان بلوط و شاخص‌های اقلیمی (منطقه‌ای و جهانی) در منطقه جوانرود کرمانشاه

سابقه و هدف: دستیابی به داده‌های درازمدت آب و هوایی پیشنیاز بسیاری از مطالعات هیدرولوژی و هواشناسی می‌باشد. اما متاسفانه متوسط دوره آماری داده های هواشناسی در ایران کم‌تر از 60 سال است در حالی‌که بعضی از پدیده‌های جوی نوسانات چند صد ساله دارند. دانش اقلیم‌‌شناسی درختی با مطالعه ارتباط بین متغیر‌‌های اقلیمی و حلقه‌‌های درخت به بازسازی اقلیم گذشته می‌پردازد. اما قبل از بازسازی اقلیم توسط حلقه‌های درخت شناسایی دقیق متغیرهای آب و هوایی موثر بر رشد درختان امری ضروریست. به همین منظور در این پژوهش، همبستگی پهنای دوایر سالانه درختان بلوط در منطقه جوانرود کرمانشاه با متغیرهای دما و بارش ایستگاه‌های هواشناسی بررسی شد و برای بررسی تاثیر خشکسالی بر رشد درختان از شاخص بارندگی استاندارد اصلاح شده (spimod) استفاده شد. همچنین همبستگی پهنای دوایر سالانه درختان با داده‌های هواشناسی جهانی نیز ترسیم گردید. مواد و روش‌ها: در این پژوهش از حلقه‌های سالانه درختان بلوط گونه مازو (quercus infectoria) از جنگل‌های بلوط در جوانرود کرمانشاه استفاده شد. از داده‌های دما و بارش ایستگاه‌های هواشناسی مجاور سایت نمونه‌برداری استفاده شد و مناسب‌ترین ایستگاه هواشناسی بر پایه بیش‌ترین همبستگی با پهنای دوایر سالانته درختان تعیین گردید. سپس شاخص بارندگی استاندارد اصلاح‌شده در 12 گام زمانی محاسبه و مناسب‌ترین گام زمانی که توجیه‌کننده بهتری از رشد درختان است تعیین شد. همچنین داده‌های شبکه جهانی نقاط (دما، بارندگی و شاخص شدت خشکسالی پالمر (pdsi)) در قاره های آسیا، اروپا، آفریقا و اقیانوسیه نیز از سایت سازمان ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده دانلود شد و ضمن بررسی الگوی همبستگی رشد درختان با نزدیک‌ترین نقاط هر یک از شبکه-ها، نقشه معناداری ضرایب همبستگی پهنای دوایر سالانه درختان با داده های شبکه جهانی نقاط نیز ترسیم گردید. یافته‌ها: از نتایج اولیه همبستگی پهنای دوایر سالانه درختان با داده های ایستگاهی، ایستگاه های دوآب مرک و کرمانشاه به‌ترتیب ایستگاه های مناسب برای تحلیل‌های بارش و دما در منطقه انتخاب شدند. بر مبنای داده های ایستگاهی در همه ماه های سال تاثیر دمای هوا بر رشد درختان منطقه منفی است که البته تاثیر دمای حداکثر در مقایسه با دمای حداقل بسیار معنادار‌‌‌‌تر بود که این نشان‌دهنده غلبه تاثیر تنش گرما بر تنش یخبندان در رشد درختان این منطقه است. دما و بارش چند ماه قبل و چند ماه بعد از شروع رشد بیش‌ترین تاثیر را بر رشد درختان داشته ولی دمای ماه شروع فصل رشد تاثیر معنی‌داری بر رشد درختان ندارد. در مورد spimod، بیش‌ترین همبستگی‌ها با عرض حلقه‌های درخت، در پنجره‌های زمانی 5 تا 8 ماه به‌ترتیب با ماه های پایانی جون تا آگوست به‌دست آمد. همچنین استفاده از شاخص spimod به جای داده‌های بارش باعث افزایش حداقل 10 درصدی ضرایب همبستگی با پهنای دوایر درختان شد. بر مبنای داده‌های pdsi از شبکه جهانی نقاط مشخص شد که وضعیت مطلوب رطوبت خاک از چند ماه قبل تا انتهای دوره رشد تاثیر مثبت و معناداری بر رشد درختان منطقه دارد. تحلیل نقشه‌های معناداری ضرایب همبستگی داده‌های جهانی با پهنای دوایر سالانه نشان داد که شرایط دمایی و رطوبتی گستره بزرگی شامل کشورهای واقع در غرب کشور و خاورمیانه و همچنین بخش‌هایی از شمال‌شرق ایران همبستگی معناداری با رشد درختان این منطقه دارند. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج این پژوهش مشخص شد که رشد درختان این منطقه بیش‌تر توسط متغیرهای رطوبتی محدود می‌شود تا متغیرهای دمایی. همچنین استفاده از شاخص spimod به‌جای داده‌های بارندگی توصیه می‌گردد. به‌علاوه مشخص شد که محدوده‌های همبستگی معنادار (در مجاور منطقه مطالعاتی) به خوبی با مسیرهای نفوذ توده‌های سودانی و مدیترانه‌ای از غرب کشور و توده‌های باران‌زای وارده از شمال‌شرق کشور مطابقت دارد و می‌توان گفت درختان بلوط مازو این منطقه به خوبی می‌تواند شرایط آب و هوایی منطقه خاورمیانه را بازسازی نماید.