تحلیل روند تغییرات آبدهی رودخانه‌های شمال حوضه دز با استفاده از روش من- کندال اصلاح‌شده

سابقه و هدف: مدیریت منابع آب و بهره‌برداری صحیح رودخانه‌ها مستلزم بررسی تغییرات و برآورد صحیح دبی رودخانه‌ها می‌باشد. جهت دست‌یابی به این هدف، برآورد صحیح دبی رودخانه‌ها بسیار مهم می‌باشد. یکی از چالش‌هایی که بشر با آن روبرو است، مساله تغییر اقلیم و مشکلات ناشی از آن مانند تغییر دبی رودخانه‌ها می‌باشد. اگرچه علل تغییر یا عدم تغییر وضعیت آب و هوا هنوز کاملاً شناخته نشده است، ولی بحث در مورد تغییر آب و هوا مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده و خواهد بود. جریان رودخانه به‌عنوان یکی از پارامترهای مهم در هیدرولوژی و منابع آب در ارتباط متقابل با عناصر اقلیمی است. بنابراین، تغییرات عوامل اقلیمی می‌تواند بر آبدهی رودخانه موثر باشد. از این‌رو، بررسی تغییرات دبی رودخانه در طول زمان می‌تواند اثرات تغییر یا عدم تغییر در شرایط اقلیمی یک منطقه را مشخص نماید. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل روند تغییرات آبدهی رودخانه‌های شمالی حوضه دز با استفاده از روش من- کندال اصلاح شده است. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه در شمال حوضه رودخانه دز در طول جغرافیایی 48 درجه، 23 دقیقه و 33 ثانیه تا 49 درجه، 54 دقیقه و 27 ثانیه و عرض جغرافیایی 32 درجه، 54 دقیقه و 44 ثانیه تا 34 درجه، 8 دقیقه و 7 ثانیه واقع شده است. با توجه به اهمیت رودخانه دز در منطقه مورد مطالعه، در این پژوهش روند تغییرات دبی جریان در ایستگاه‌های هیدرومتری شمال حوضه رودخانه دز در سه مقیاس ماهانه، فصلی و سالانه با استفاده از روش من- کندال پیش‌‌سفید شده مورد بررسی قرار گرفت. داده های مورد استفاده شامل داده های دبی رودخانه های 14 ایستگاه هیدرومتری در دوره 40 ساله آماری (2009-1969) در محدوده مورد مطالعه می‌باشند. در این پژوهش ابتدا شیب خطی روند داده ها با استفاده از روش تیل- سن تخمین زده شد و سپس با استفاده از روش پیش‌سفید شده بدون روند اثر ضریب خود همبستگی از داده‌ها حذف گردید و در نهایت روند تغییرات جریان با استفاده از آزمون من- کندال مورد بررسی قرار گرفت.یافته‌ها: نتایج بیانگر آن است در مقیاس سالانه، روند تغییرات آبدهی در بیش از 70 درصد از ایستگاه‌ها نزولی بوده و در سطح 5 درصد معنی‌دار است. در مقیاس فصلی بیش‌ترین و کم‌ترین تغییرات منفی روند مربوط به فصل بهار و زمستان بوده است و در سطح 10 درصد روند منفی آبدهی 10 ایستگاه معنی‌دار بوده است. در مقیاس ماهیانه بیش‌ترین تغییرات منفی روند مربوط به فروردین‌ماه بوده است، به‌طوری‌که در این فصل روند منفی تعداد 8 ایستگاه در سطح 10 درصد معنی‌دار می‌باشد. کم‌ترین تغییرات منفی روند مربوط به مهرماه و بهمن‌ماه می‌باشد، به‌طوری‌که در این ماه فقط تعداد 3 ایستگاه دارای روند منفی در سطح 10 درصد معنی‌دار می‌باشند. نتیجه‌گیری: نتایج به‌دست آمده از این پژوهش نشان داد که آبدهی بیش‌تر ایستگاه‌های منطقه مورد مطالعه در مقیاس سالانه و ماهانه دارای روند نزولی می‌باشد. به احتمال خیلی‌زیاد، دلیل اصلی کاهش آبدهی رودخانه‌ها مربوط به کاهش دبی چشمه ها و همچنین برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر است. بنابراین نیاز به مدیریت صحیح منابع آب و به‌خصوص جلوگیری از برداشت بی‌رویه مخارن آب زیرزمینی در منطقه مطالعه ضروری می‌باشد.