تاثیر موقعیت شیب بر برخی از ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و کانی‌شناسی خاک منطقه چلگرد استان چهارمحال و بختیاری

سابقه و هدف: تنوع مکانی خصوصیات خاک تحت‌تاثیر برخی عوامل محیطی مهم مانند آب و هوا، توپوگرافی، مواد مادری و تخریب به واسطه فعالیت‌های بشری قرار دارد. توپوگرافی یکی از عوامل خاک‌ساز است که تاثیر مستقیم و غیر مستقیمی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، تشکیل و تکامل خاک دارد، از این‌رو به‌منظور بررسی تاثیر موقعیت شیب بر برخی خصوصیات خاک، این مطالعه در منطقه چلگرد استان چهارمحال و بختیاری انجام گرفت.مواد و روش‌ها: در شیب غربی تپه، سه ترانسکت در نظر گرفته شد و در سه موقعیت شیب شامل راس شیب، شیب پشتی و پای شیب، 9 خاکرخ حفر و از خاکرخ آن‌ها نمونه‌های دست‌خورده برای آزمایش‌های فیزیکی و شیمیایی تهیه شد. به‌منظور شناسایی انواع کانی‌های رس، 8 نمونه خاک از افق‌های خاکرخ‌های شاهد در نظر گرفته ‌‌شد و طبق روش کیتریک و هوپ (14) آماده گردید و با دستگاه اشعه ایکس مورد شناسایی قرار گرفتند. یافته‌ها: خاکرخ‌ها در طول سه ترانسکت تشریح و رده‌بندی شدند، به‌طوری‌که خاکرخ‌ها در قسمت راس و شیب پشتی در رده اینسپتی‌سول و خاکرخ‌های قرار گرفته در قسمت پای شیب در رده ورتی‌سول قرار گرفتند. نتایج به‌دست آمده، معنی‌دار بودن تفاوت درصد رس، ماده آلی و شن را در موقعیت‌های مختلف شیب نشان داد. بیش‌ترین مقدار رس و ماده آلی در پای شیب و حداکثر مقدار شن در شیب پشتی مشاهده شد. نتایج کانی‌شناسی، وجود کانی‌های اسمکتیت، ایلیت، کایولینیت را در تمام خاکرخ‌ها نشان داد و کانی غالب در سه موقعیت شیب، با بیش از 70%، اسمکتیت بود. در نهایت از نظر کانی‌شناسی در نوع کانی‌ها تفاوت معنی‌داری بین موقعیت‌های مختلف شیب مشاهده نشد. ولی مقدار نسبی اسمکتیت به طرف پایین شیب افزایش کمی نشان داد. نتیجه‌گیری: پستی و بلندی و موقعیت شیب فرآیندهای خاک سازی و هوادیدگی را تحت‌تاثیر قرار داده و تفاوت‌هایی در ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و کانی‌شناسی ایجاد کرده است. به‌طوری‌که فرسایش از قسمت‌های بالایی و وجود مرغزار در پای شیب موجب افزایش ماده آلی در پای شیب شده است. کربنات کلسیم زیاد و بارندگی به شکل برف موجب کاهش آبدوی شده و ذرات شن منتقل نشده و ذرات رس و ماده آلی منتقل شده‌اند. از طرف دیگر افزایش مقدار نفوذ آب به خاک و فراهم شدن شرایط هوادیدگی موجب افزایش میزان رس در پای شیب شده است، به همین دلیل قسمت‌های پای شیب، خاک ریز بافت‌تری نسبت به قسمت راس و شیب پشتی دارد. رس ریز که سهم اسمکتیت‌ها در آن زیاد است در لایه‌های سطحی به طرف پایین حرکت می‌کند، به همین خاطر مقدار نسبی اسمکتیت در قسمت سطحی پای شیب بیش‌تر است.