بررسی روند تغییرات تراز آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت ارومیه)

سابقه و هدف: منابع آب‏ زیرزمینی پس از یخچال‌های قطبی، دومین منبع آب شیرین موجود در جهان به‌شمار می‏روند. بررسی تغییرات سطح آب زیرزمینی در برنامه‏ریزی و مدیریت پایدار منابع آب هر منطقه از اهمیت فراوانی برخوردار است. کاهش پیوسته سطح آب زیرزمینی در بسیاری از مناطق دنیا در نیمه دوم قرن اخیر مشاهده شده است. این امر باعث کاهش ذخایر آب زیرزمینی در مقیاس بزرگ شده است. این کاهش ذخایر ناشی از دو عامل بهره‌برداری بیش از اندازه یا کاهش تغذیه می‌باشد. در سال‌های اخیر، استفاده از آب زیرزمینی به‌طور پیوسته برای تامین نیازهای کشاورزی، شرب و صنعت افزایش یافته است. تغییر پارامترهای اقلیمی نیز فشار مضاعفی را برای کاهش بیش‌تر سطح آب زیرزمینی وارد می‌نماید. از آنجایی‌که تا به حال مطالعات جامع در مورد روند تغییرات تراز آب زیرزمینی دشت ارومیه انجام نشده بنابراین هدف اصلی این پژوهش بررسی روند تغییرات تراز آب‏زیرزمینی ارومیه با روش ناپارامتری من- کندال می‏باشد. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه دشت ارومیه با طول جغرافیایی 46 درجه و 13 دقیقه و 39 ثانیه و عرض جغرافیایی 36 درجه و 2 دقیقه و 17 ثانیه در شمال‌غرب ایران قرار دارد. متوسط بارندگی منطقه 304 میلی‌متر در سال و اقلیم آن سرد و خشک می‌باشد. این دشت در قسمت غربی دریاچه ارومیه در استان آذربایجان‌غربی واقع شده است. در این پژوهش روند تغییرات تراز آب زیرزمینی 31 ایستگاه پیزومتری در مقیاس ماهانه و سالانه در منطقه دشت ارومیه در دوره آماری 2011-2002 با آزمون ناپارامتری من-‏ کندال مورد بررسی قرار گرفت. آنالیز داده‌ها توسط نرم‌افزار باکس پلات در spss انجام گردید. برای هر سری زمانی شیب خط روند با استفاده از روش تخمین‏گر سن محاسبه شد. همگنی روند تغییرات عمق آب زیرزمینی با روش وان‌بل وهوقس مورد آزمون قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج نشان داد که در همه ایستگاه‏ها تراز آب زیرزمینی دارای روند منفی و در 56% ایستگاه‏ها روند منفی در سطح احتمال 1% معنی‌دار بودند. بررسی شیب خط روند نشان داد که به‌طور متوسط تراز آب زیرزمینی در دشت ارومیه حدود 9/19 سانتی‌متر در سال در دهه اخیر در حال کاهش است. همچنین نتایج آزمون همگنی نشان داد که روند عمق آب زیرزمینی در دشت ارومیه در ماه‏های مختلف و در ایستگاه‏های مختلف در سطح احتمال 5% غیر‏همگن است. نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به‌دست آمده از این پژوهش روند تغییرات روند در سطح آب زیرزمینی منطقه مورد مطالعه منفی می‌باشد. اگر بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه به شکل کنونی ادمه یابد، بحران‌های اجتماعی و اقتصادی می‌تواند در منطقه شکل بگیرد. با توجه به نتایج این پژوهش باید نسبت به کنترل برداشت از منابع آب‌های زیرزمینی اقدام و سطح آب زیرزمینی با افزایش راندمان آبیاری و تغذیه مصنوعی افزایش خواهد یافت.