ارزیابی کیفی طرح‌های آبخیزداری به روش توصیفی همبستگی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز سدبوستان)

سابقه و هدف: این پژوهش با هدف ارزیابی و بررسی اثرات اجتماعی اجرای فعالیت‌های آبخیزداری مانند رضایت و نگرش مردم، مشارکت مردمی، میزان پذیرش مردمی پروژه‌ها انجام گرفته است. آزموده و همکاران (2010) با بررسی دیدگاه آبخیزنشینان نسبت به طرح‌های آبخیزداری دریافتند که اجرای عملیات آبخیزداری تا حدودی توانسته به اهداف خود در منطقه دست یابد. هر چند به‌دلیل عدم اشتغال‌زایی دایم و مناسب نتوانسته از مهاجرت روستاییان جلوگیری کند (2). منصوریان و محمدی‌گلرنگ (2007) با بررسی اثرات اقتصادی اجتماعی طرح های آبخیزداری دریافتند که اجرای این طرح ها در جلوگیری از مهاجرت روستاییان و افزایش اشتغال آنان تاثیری نداشته است. این در حالی است که مهم‌ترین مزیت اجرای طرح‌ها کاهش تعداد وقوع سیل و پیامدهای منفی ناشی از آن بوده است (6).مواد و روش‌ها: بررسی اثرات اجرای پروژه ها از نظر ذینفعان در تعدادی از زیرحوضه‌های آبخیز سدبوستان که در آن‌ها پروژه های آبخیزداری اجرا شده است، انجام گردید. این پژوهش از نوع پژوهش های توصیفی- همبستگی محسوب می شود. جامعه آماری این پژوهش را آبخیزنشینان حوضه سدبوستان تشکیل می دهند که از طریق روش نمونه‌گیری تصادفی ساده برای انجام پژوهش انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده گردید که روایی آن توسط متخصص خبره مورد تایید قرار گرفت. برای تعیین پایایی از نرم‌افزار spss استفاده گردید و آلفای کرونباخ پرسشنامه‌ها بین 87/0تا 90/0 به‌دست آمد. به‌منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از نرم‌افزار spss استفاده شد.یافته‌ها: نتایج آمار توصیفی نشان داد که آگاهی روستاییان نسبت به طرح های آبخیزداری و مشارکت آنان در طرح‌ها خیلی کم است، در نتیجه اجرای برنامه های آموزشی ترویجی و دخالت دادن ذینفعان در مراحل مطالعه، طرح‌ریزی، اجرا و ارزیابی پروژه هایی که در محدوده هر روستاها اجرا می‌شود، در جهت افزایش سطح آگاهی و مشارکت آنان ضروری است. در مقابل نتایج نشان داد که میزان پذیرش مردمی طرح ها در حد بالایی می باشد و همچنین نتایج در خصوص اثرات اجرای طرح ها نشان داد که از دیدگاه بهره برداران محلی اجرای پروژه‌ها تا حدی توانسته است معضل سیل را حل نماید. اما از جنبه های کارکردی دیگر کارایی پروژه ها مورد تایید ذینفعان نمی‌باشد. از طرف دیگر طرح‌های آبخیزداری اجرا شده در زمینه مهم‌ترین مشکل حوضه سدبوستان یعنی کمبود اشتغال و سطح درآمد پایین روستاییان، که منجر به مهاجرت آن ها شده است، تاثیر نداشته است. طبق نتایج به‌دست آمده از اولویت‌بندی میزان پذیرش مردمی پروژه های آبخیزداری، پذیرش عمومی طرح هایی که مردم در آن مشارکت دارند بیش‌تر است. نتیجه‌گیری: طبق نتایج به‌دست آمده، بیش‌ترین اثر اجرای طرح، سازگاری موقعیت مکانی طرح ها و حل معضل سیل بوده است و تاثیر چندانی بر بهبود وضعیت اقتصادی مردم و کاهش بیکاری نداشته است.