ارزیابی و تهیه نقشه حساسیت مناطق به بیابان‌زایی با استفاده از روش esas (پژوهش موردی: دشت یزد - اردکان)

سابقه و هدف: بیابان‌زایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های قرن حاضر به‌شمار آمده و در نتیجه عوامل اقلیمی و انسانی پدید می‌آید. تاکنون روش‌ها و مدل‌های مختلفی به‌منظور ارزیابی و تهیه نقشه بیابان‌زایی در مقیاس‌های جهانی و محلی ارایه شده است که از مهم‌ترین آن‌ها در سطح جهانی: lada، glasod، fao-unep، esas و در سطح ملی، icd، micd و imdpa را می‌توان نام برد. هدف از انجام این مطالعه، بررسی حساسیت بیابان‌زایی دشت یزد - اردکان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق بحرانی فرسایش و حساس به بیابان‌زایی در کشور با استفاده از روش esas می‌باشد. مواد و روش‌ها: به‌منظور انجام این پژوهش، ابتدا، نقشه واحدهای کاری شامل اراضی بایر، مراتع فقیر، اراضی تاغ‌کاری شده، کشاورزی و تپه‌های ماسه‌ای تعیین گردید و چهار معیار کیفیت خاک، کیفیت پوشش گیاهی، کیفیت اقلیم و کیفیت مدیریت با استفاده از امتیازدهی به زیرمعیارهای آن‌ها در هر منطقه محاسبه شد و نقشه حساسیت مناطق به بیابان‌زایی به کمک نرم‌افزار arcgis ترسیم گردید.یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مراتع فقیر و اراضی بایر، بیش‌ترین مساحت منطقه را به خود اختصاص داده‌اند که بیانگر وضعیت نامناسب و پتانسیل بالای بیابان‌زایی در منطقه مورد نظر می‌باشد. همچنین، معیارهای کیفیت اقلیم، کیفیت پوشش گیاهی و کیفیت مدیریت منطقه، بیش‌ترین سهم را در حساسیت منطقه به بیابان‌زایی، به‌ویژه در دو واحد کاری تپه‌های ماسه‌ای و اراضی بایر به خود اختصاص داده‌اند.نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به‌دست آمده در این پژوهش، منطقه مورد مطالعه از نظر بیابان‌زایی در طبقه تیپ‌های بحرانی قرار دارد، به‌طوری‌که 8/75 درصد از منطقه مورد مطالعه در طبقه بحرانی شدید (c3) و 24 درصد از منطقه در طبقه بحرانی متوسط (c2) قرار گرفته است که نیازمند توجه و مدیریت هرچه بیش‌تر سازمان‌های مربوط و اعمال طرح‌های بیابان‌زدایی در جهت کنترل این پدیده می‌باشد. همچنین علاوه بر کاربرد روش‌های فنی در کنترل این پدیده توجه به برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی در بافت جامعه حاکم بر این منطقه به‌منظور جلوگیری از تشدید این پدیده، از ضرورت بالایی برخوردار است، چه بسا آثار مدیریت درست کشاورزی و آبیاری و کاهش وابستگی منابع معیشتی ساکنان بیابان به منابع طبیعی، در کاهش اثرات بیابان‌زایی مشهود می‌باشد.